1/24/2009

Binisayang Libro sa CNU ug KWF

Teksto ni Egay Talipsai




Human sa taudtaod nga pagpaabot ug maampingong paghashas, migula na gayod sa patikanan ang librong "Mga Piling Literaturang Sugbuanon" edisyong 2008 nga gihagoan paghikay sa Panrehiyong Sentro ng Wikang Filipino R-VII nga mao ang Cebu Normal University sa Sugbo.


Ang 400 kapin ka pahinang basahon giundan sa lunsay ug lumad nga Binisayang mga Tigmo, Panultihon, Anekdota, Idiyoma, Balak, Sugilanon ug usa ka dulang pangradyo sa kinabuhi ni Beyato Pedro Calungsod uban sa mga hubad niini sa Filipino kun Tinagalog.
Pulos matulun-anon ang mga sulod niini nga tinuod nagsalamin sa kulturang Bisaya ug busa, takos kining magamit isip textbook sa pagtudlo sa Binisaya sa atong mga tulunghaan.


Gipublikar sa Komisyon Sa Wikang Filipino (KWF) tinambayayongan sa National Commission on Culture and Arts (NCCA).--




1/15/2009

Eskrip sa Brugudog

Title: Brugudog
Ni E.S. Godin

(Note for the illustrator. Medyo kakaiba ito, dahil patakbuhin natin ang estorya ng walang caption at dialogue. Merong dialog, pero almost no meaning ito, dekorasyon lang, ika nga, plus effects. Kaya, palagay ko, challenging ito. So, bahala ka nang mag-execute. Salamat po!)--Edgar

Box 1: Mula sa isang masukal na gubat, ipakita si Brugudog (isang batang higante, kumbaga mga 2 yrs old lang, yu’ng batang katututo lang maglakad at paika-ika pa, may kaitiman ang balat) hubo’t hubad ito, kita ang nakalawit na kasarian, tuwang-tuwa itong paika-ika ng lakad papunta sa highway o maluwag na daan. Tanaw niya sa malayong dulo ng daan ang paparating na isang kotse.

Baby Brugudog: Ugag! Khah! He-he!

Box 2: Sa tagpong ito, eksaktong nasa tabi na ng highway ang batang higante at bigla namang napahinto ang kotse sa gulat nito nang tumambad sa kanila ang napakalaking bata. Umuusok sa biglang preno ang gulong ng kotse habang mulagat sa sobrang gulat ang mata ng mga sakay.

Brugudog: Uga! Khah! Khah!
Babae sa kotse: Hah?! SFX: Breaakkkkk!

Box 3: At dito, makikitang nakasalampak na ng upo ang hubo’t hubad na bata sa damohang tabi ng daan habang hawak nito ang kotse, iwinawasiwas at pinaglalaruan (gaya ng karaniwang bata na naglalaro ng airplane-airplenan) habang sigawan naman sa takot ang mga sakay nito, isang magandang dalaga, binata at isang bata rin. Nasa loob pa rin sila ng kotseng hawak ng giant baby.

Baby Brugudog: Ugaga! Brummm! Pipip-pipip! He-he!
SFX: Aahh! Huhhh! Eeeeeee!

Box 4: Close up sa kamay ng giant baby na hawak ang kotse. Sigawan sa takot ang tatlong sakay sa loob ng kotse. Hanapan ng anggulong makikita sa reader ang mga tao sa kotse.

Baby Brugudog: (off scene) Zzzzzz! Brummm! Brummm!
Voice frm the car: Aaaaahh! Eeeeeee!

Box 5: Longshot. Aliw na aliw ang giant baby sa natagpuang bagong laruan, habang nag-uunahang lumabas sa isang napahinto ring bus ang mga taong sakay nito sabay takbo papalayo. Mangha at takot ang mabanaag sa mga mukha nila. Unti-unti nang nagka-traffic ang highway at dumarami na ang mga taong naestranded.

Brugudog: Brummm! Brummm! Pipip-pipip!
People: (screaming) Huh? Khah!
SFX: Yaaahh! Eeeeekkk!


Box 6: Isang pulis ang may kausap gamit ang handheld radio. Sa likuran ng pulis, ipakita ang patrol car. Show some people screaming at the backdrop.

Policeman: Yah! Over… copy over.
People: (screming) Huh? Khah!


Box 7: Ipakita ang giant baby na napansin na nito ang mga maliliit na nilalang sa loob ng pinaglaruang kotse at tila gusto niya itong kalikutin upang lumabas. Gimbal naman sa kaba at pag-alala ang mga taong nanunuod sa paligid.

Baby Brugudog: Ugaga! Gua… gua… Hehe!
People: (shouting) Nooo? Nooo!
SFX: Waaahh! Eeeeee!

Box 8: Wide angle shot. Dito, ipakitang nagsidatingan na ang mga armor cars at tangke de guerra ng mga sundalo bilang paghahanda sa anu mang mangyari sa gawing pag-rescue. May helicopter ding fully armed ng machinegun na umiikot sa himpapawid.

Armor cars: Broommm! Brrroomm!
Helicopter: Tzugujogujogujzogujzogujog…

Box 9: Longshot sa giant baby na tuloy pa rin sa paglalaro, animoy di alintana ni walang kamalay-malay sa nakaambang panganib. Ipakita rin na nakatutok na sa kanya ang mga armas ng rescue operation, mga tangke at machinegun.

Baby Brugudog: Broom! Brommm!
Helicopter: Tzugujogujogujzogujzogujog…

Box 10: Samantala, sa ituktok ng bundok sa makapal na gubat, isang malaki at balahibuhing kamay (semi-close up) ang dumampot ng malaking tibag ng bato. Kamay ito ng amang higante.

Ama Bragadog: Uga, Brugudog! Uhmmm!
Sfx: Krakk! Brugggg!

Box 11: Birds’ eye view. Ipakita na nasa ituktok ng pampang ang amang higante, bitbit nito ang isang bato habang maingat na sumilip sa ibaba kungsaan nandoon ang anak niyang pinaikutan na ng hi-powered na makabagong armas. Sa tabi ng kinublian niyang pampang, makikita ang inipong mga bato bilang handa rin sa anu mang mangyari. Ang anyo ng mga bida nating higante ay parang iyung mga tao sa Stone Age (nakabahag lang), di sibilisado at nabubuhay sa sarili nilang pamamaraan.

Ama Bragadog: (self) Uhm! Grrrrr!
Helicopter: Tzugujogujogujzogujzogujog…

Box 12: Dito naman, ipakita ang ina o nanay na higanti na lumabas mula sa makapal na gubat, bakas sa mukha nito ang labis na pag-alala. Parang balat ng malaking sawa o kayay balat ng kahoy ang panakip ng katawan sa pang-ibaba, at sa pang-itaas tanging panakip ng dibdib ay ang mahabang buhok nito at kuwentas sa leeg.

Helicopter: Tzugujogujogujzogujzogujog…
Ina Bragadag: Huhuh! Uga! Huhuh!

Box 13: Mahinahon pero may pagmamadaling lumakad ang inang higante, may luha sa mata, patungo sa kinaruruonan ng sanggol. Sa tagpong, ito, ang mga tangke naman at masinggan ay doon nakatuon sa inang higanteng papalapit. Mapapansing nabigla ang lahat sa sumulpot na ina ngunit wala pang nagpapaputok. Tuloy sa pag-standby ang helicopter sa himpapawid kungsaan ang machinegun nitoy nakatutok na rin sa babaeng higante.

Helicopter: Tzugujogujogujzogujzogujog…
Ina Bragadag: Uga, Brugudog! Huhuh!

Box 14: Eye to eye contact ng mag-ina. Ipakita dito na dumukwang o aktong yumuko ang luhaang ina, na sinalubong naman ng masaya, matamis na ngiti ng batang anak na nakasalampak pa rin ng upo habang hawak-hawak nito ang kotseng pinaglaruan. Puno ng kainosentehan ang matamis na tawa ng bata nang makita ang ina, na nagpasilay ng di pa kompletong mga ngipin nito.

Ina Bragadag: Tala uga, Brugudog!
Baby Brugudog: Uga! Hehehe!

Box 15: Close up ito sa kamay ng ina, hawak ang kotse at maingat na inilapag sa sementadong daan ang sasakyan. Ang tatlong sakay sa kotse ay makikitang masayang nag-bye-bye (waving their hands) sa kanila habang inilalapag sila paibaba.

Mga sakay: Bye-bye-bye!

Box 16: Longshot. Ipakita dito ang mag-ina, habang karga nito ang anak, na naglalakad na pabalik sa masukal na gubat. Nakatalikod ang ina, habang nakalingon pa rin ang bata sa mga tao. Ipakitang umiiyak ang bata. Ilan sa mga tao ay nag-wave of goodbye na rin sa misteryosong mga nilalang.

Logo: (KATAPOSAN)

(Sa gustong mosulat og komiks o gustong motampo og sugilanong komiks sa Bisaya magasin (bisaya_manilabulletin@yahoo.com), timan-i nga kinahanglang sulaton sa Tinagalog o Iningles ang Illustration Guide (IG) sanglit ang mga illustrator sa maong magasin kasagaran mga Tagalog ug dili sila makasabot kon Binisaya sab ang tugon sa drowingon kun IG).

Nostalhiya Sa Amerika

Teksto ni EGAY TALIPSAI
Mga hulagway kortesiya sa banayng Allego



ANG tawong may tim-os nga pagbati, bisan sa mga kalamposan sa kinabuhi sa laing yuta, mag-iliw gayod sa dapit nga gilubngan sa iyang pusod. Maghandom. Ug dili kay taman ra sa paghandom sa nangagi apan sa tanang nahimong tipik sa iyang kagahapon. Buot niyang sination pag-usab ang pait man kun tam-is nga nangagi uban sa iyang kabanayan ug kahigalaan.


Kini ang nostalhiya nila ni Dr. Melquiadito M. Allego, Jr. ug mga kauban nga atua na manimuyo sa Amerika. Gimingaw sila ilabi na sa ilang mga kahugoy-hugoy kanhi. Ug busa, ang hinapos sa Enero (karong sunod bulan) markado na sa ilang kalendaryo. Mamakasyon sila sa Sugbo aron makigkita-kita.


Ang Enero 31, 2009 adlawng Sabado, gigahin niya sa kaigsoonang mga magsusulat. Gisangpit niya ang iyang kaubanan sa BATHALAD (Mindanao ug Sugbo) ug ALBICALARIVI Poetry Group alang sa usa ka Reunion-Convention.


Manambong gikan sa Amerika sila si Dr. Urias Almagro, Dr. Ben Jabel ug Dr. Mel Allego ug banay aron pagpakighimamat sa mga magsusulat. Ug kon way kakulian puhon, manambong usab ang taga Bisaya. Ayaw kalimot. Magkita-kita ta puhon!—

1/10/2009

Mga Mananaog sa Lunsayng Bisaya Tigi sa Pagsulat Og Sugilanon 2008

Bisaya TNB, Enero 21, 2008


ANG Lunsayng Bisaya, human sa makuting deliberasyon, opisyal nga nagpagawas sa pinal nga resulta sa gipasiugdahan niining tigi sa pagtagik og sugilanon.

Ang mosunod mao ang resulta:

Unang Ganti, "Ang Tawo Sa Payag Nga Way Bungbong" ni Gremer Chan Reyes;
Ikaduhang Ganti, "May Higayon Sa Pagbawos" ni Lamberto G. Ceballos;
Ikatulong Ganti, "Lamdag" ni Miguel Canubida Obial, Sr.

Ang Unang Ganti, Ikaduhang Ganti, ug Ikatulong Ganti makadawat og ganting salapi nga P3 mil, P2 mil, ug P1 ka libo, segun sa pagkasunod. Gawas sa mga ganting salapi, ang mga mananaog makadawat usab og tropeyo.

Ang mga mananaog nga makatambong sa awarding ceremony hatagan usab og dugang P500.00 isip subsidiya sa pamasahe. Ang pagpanghatag sa ganti iatol sa kombensiyon sa Bathalad-Cebu karong Enero 31, 2009.

Ang tigi gihukman nila ni Bisaya Associate Editor Edgar S. Godin, Bisaya Staff Member Eleazar T. Acampado ug Marcelo A. Geocallo. —

Labing maayong mga sugilanon sa Bisaya sa 1968

Kinadak-ang Okasyon sa Dagang Bisaya sa Hinapos sa Dekada ’60:
ANG PAGPANGHATAG SA GANTI SA BISAYA SA ‘LABING MAAYONG MGA SUGILANON SA TUIG 1968’
Ni SATUR P. APOYON
Davao City
Bisaya Enero 21, 2008


DUGAY na kadto nga okasyon. Matawag gani nga tipik na sa kasaysayan sa panahon

(Gikan sa wala: D.M. Estabaya, Gremer Chan Reyes, Satur P. Apoyon, Ambrosio T. Suico, Marcelo A. Geocallo, Arturo Peñaserada ug Papias P. Apoyon.)

ni Mampor o kapanahonan sa bata pa si Sabel, ingnon tang pu’nga. Ugpas ug kaha giagup-op na sa kadaan. Apan alang kanako, tam-is handomon ang nangagi nga sama niadto kay ako saksi sa talagsaong kahigayonan kansang tumong mao ang pag-ila sa kahinungdanon sa bunga sa mamugnaong obra sa magsusulat sa Dagang Bisaya sa magasing Bisaya nga ubos pa sa kapanag-iyahan sa Liwayway Publishing, Inc. ni Hen. Hans M. Menzi.

Garbo usab nako nga nahimong kabahin sa maong tulumanon nga nagpaila sa mga mananaog sa gipiliang nangapatik nga mga sugilanon sa Bisaya Magasin sa tibuok tuig sa 1968, bisan tuod ang akoang "Salampati ni Manoy Damon" kutob lang sa "Best 10".

Dili lang tungod sa akong pagka magtatampo sa Bisaya kondili tungod pod sa akong pagka kanhi pangulo ug nagpabiling sakop sa Diwa sa Dagang Bisaya (DIDABI) nga alayon sa okasyon. Ang ako upod nga pagka unofficial chronicler sa mga koronasyon sa "Gining Bisaya" sa 1962 ug 1963 alang sa mga mananaog nga raynang Dabawenya nahidungag upod nga katarongan nga dili gayod mahitaligam-an sa kadumalahan sa LPI ug Bisaya. Dugang pa, magulang sab ko sa ikatulong mananaog sa nahisgotang tuig.

Diha ipahigayon ang tulumanon sa "shining moment" sa Literaturang Bisaya sa "gymnasium" sa University of Mindanao nga gialirongan sa mga Dalan Claveria (karon Recto), Bonifacio, Palma Gil ug Ponciano Reyes (karon Cayetano Bangoy) sa kinapusoran sa karaang siyudad nga natukod niadto pang Oktubre 1936 ug nasubhan sa Marso 1, 1937.

Wala kaayo mabiktima ang programa sa masilakong higayon sa Dagang Bisaya ug iyang mait-ong magdadagang sa gitawag nga "Filipino time" kay gamay ra mag ligas ang gitakdang kasugdanan niini sa ika-5 sa hapon sa Pebrero 22, 1969. Si DME (Domingo M. Estabaya), ang nag-unang magtatampo sa nagkalainlaing matang sa artikulo sa iyang mabungahong dekada sa pagpanulat, mao ang gitahasang mamumulong sa pagbukas ug tigpaila.

Ang abiabing pakigpulong gihatag ni Alkalde Elias B. Lopez ug taudtaod gisundan upod og mubong pakigpulong ni Jess Ibañez, nahisunod nako nga pangulo sa DIDABI.

Human sa laing intermission number, gibatbat ni Editor Nazario D. Bas ang proseso sa paghukom sa mga mananaog nga sugilanon:

Unang Ganti – "Sayonara, Major Mataizo" – ni Gremer Chan Reyes;
Ikaduhang Ganti – "Pamaling" – ni Arturo Peñaserada;
Ikatulong Ganti – "Kainit sa Udtong Tutok" – ni Papias P. Apoyon

Mga Ganting Pasidungog:
"Kamatayon sa Lasang" – ni Marcelo A. Geocallo;
"Mga Pahoy sa Humayan" – ni Abelardo R. Gallardo;
"Lima ka Kumkom nga Yuta" – ni Ambrosio T. Suico;
"Si Masyong" – ni Pacifico A. Comilang, ug
"Adlaw nga Sabado" – ni Fornarina Enemecio.


Sa nakaangkon og pasidungog sa itaas, sila si Geocallo ug Suico lang ang nakatambong sa tulumanon.

Una ipanghatag ang ganting salapi sa tulo ka major prizes, misura unag balitaw si Fructuoso Gundaya, usa ka sakop sa DIDABI gikan sa Bansalan, Davao del Sur, ug edaran na pod niyang pares.

Si Gremer ang namulong sa ngalan sa mga mananaog.

Misunod ang kataposang sal-ot nga numero, sayaw sa kabag-ohan sa pipila ka dalagingding sa UM.

Unya ang labing gihulat nga mamumulong gipaila, si kanhi Pamuno-Nasod Carlos Polistico Garcia nga tumindok sa Talibon, Bohol. Gipangayoan gayod siya sa paglibkas sa nabantog mga laray sa "Dalagang Pilipinhon" nga batobalani sa iyang mga kampanya sa politika gikan pagka gobernador, senador ug bise presidente sa Pilipinas.

Mga maghuhukom sa bangga mao kining mosunod: P. Laudico, Editorial Director, Liwayway Publishing, Inc.; Estrella Alfon-Zulueta, inilang magsusulat sa Iningles ug Binisaya; Austrelegina Espina-Moore, magsusugilanon ug nobelista, inilang magsusulat sa Iningles ug Binisaya; Mlbn. Fausto Dugenio, inilang magsusulat, kanhi editor, ug director sa Philippine Coconut Administration; ug Nazario D. Bas, editor sa Bisaya.

Giapil upod sa paglista sa programa ang Mga Mananaog sa 1967:

Unang Ganti - "Kadtong Itom nga Bathala" – ni Gumer M. Rafanan;
Ikaduhang Ganti – "Hulaw": - ni Joe B. Labuga;
Ikatulong Ganti – "Sayaw sa Kalipay, Sayaw sa Kasakit" – ni Ambrosio T. Suico.

Mga Ganting Pasidungog:

"Panamilit sa Kabatan-on" – ni Santiago R. Pepito, Jr.;
"Ang Gihabogon sa Iyang Langit" – ni Ben M. Barrientos;
"Mga Bungtod ni Perseverando" – ni Benjamin Montejo;
"Mga Tunob sa Kangitngit" – Felixberto C. Climaco;
"Tinagoan sa Dagat" – ni Gremer C. Reyes.

Mao sa gihapon, kutob lang sa "Best 10" ang akoang sugilanon, "Ang Paril ni Iyo Magno".

(Sa hulagway: Satur P. Apoyon ug Papias P. Apoyon samtang nanuroy sa palibot sa Davao Insular Hotel nga No.1 sa dekada ’60 sa Siyudad sa Davao una managpamauli ang mga mananaog sa ilang tagsa-tagsa ka gigikanang dapit sa Kabisay-an ug Mindanao sa Pebrero 23, 1969. -- Mga hulagway gikan sa tipiganan ni SPA).

Kon dinha may susama pang pagpasiugdag bangga sa tampong piksiyon sa Bisaya Magasin sa mingsunod nga katuigan, nagtuo ko nga lisod na hitupngan ang kamabulokon ug kabug-aton sa Ikaduhang Pagpanghatag sa Ganti sa Labing Maayong mga Sugilanon sa Tuig 1968 nga nabatbat ko sa kapid-an ka gatos ka pulong sa paghandom.—

1/06/2009

NCCA Nangandam na Para sa "Buwan ng Sining"

Bisaya, Enero 14, 2009



Nag-andam og masangkarong programa ang National Commission on Culture and the Arts (NCCA) para sa ika-18 nga pagsaulog sa "Buwan ng Sining" karong Pebrero 2009.

Gitawag og Philippine International Arts Festival (PAIF), ang pagsaulog binulokan sa lainlaing programa nga ipahigayon sa nagkadaiyang dapit sa nasod ug pagasalmotan sa lokal ug nasyonal nga mga alagad sa arte.

Ubos sa temang "Ani ng Sining", tuyo sa kasaulogan ang pagsipong sa mga abot sa arte dili lamang sa Metro Manila kondili labi na sa nagagikan sa ubang lalawigan sa kapupud-an aron mapalapdan ang kahiamgo sa mga lungsoranon niining maong natad.

Ang mga mosunod ing pipila lang sa gihan-ayng mga programa sa NCCA ubos sa pagdumala ni Chairman DepEd Usec Vilma Labrador ug Executive Director Cecile Guidote Alvarez.

Pormal nga Pagbukas. Ang PAIF pormal nga pagabuksan sa tulo ka venue: sa usa ka ma-Domingong variety show sa TV sa udto, sa Sining Gising sa NBN 4, ug sa "Concert at the Park" nga matan-aw usab sa NBN 4 (delayed telecast). Dungan usang pagabuksan ang PAIF sa piniling mga lugar sa Luzon, Visayas, ug Mindanao.

PA(ng)LABAS. Usa ka travel exposition, lecture forum, ug film showing nga ipahigayon sa Cine Adarna, Aldaba Theater, UP (Peb. 9-13, 2009); sa Cultural Center of the Philippines (Peb. 16-20, 2009); ug sa University of San Carlos, Cebu (Peb. 13-27, 2009).

Walai – Bernakular nga Arkitektura sa Mindanao. Usa ka eksibit sa mga hulagway sa lumadnong pinuy-anan. Kadungan sa eksibit mao ang lektyur sa pagpasundayag bahin sa mga ritwal pinaagi sa sayaw ug mga pamuhat-buhat nga may kalambigitan sa arkitektura. Pagahimoon kini gikan sa Pebrero 1 hangtod sa 6 tuig 2009.

Sinerehiyon. Pagasalmotan sa mga pelikulang gikan sa lainlaing rehiyon sa nasod. Pagahimoon kini sa Cultural Center of the Philippines sa Pebrero 17-19, 2009.

Tanghal! Ang Ikatulong National University Theater Festival. Pagasalmotan sa mga mananayaw sa lainlaing kolehiyo ug unibersidad sa Luzon, Kabisay-an, ug Mindanao ug NCR ubos sa pag-abag sa Lusong Luzon Arts and Culture Network. Pagahimoon kini sa Colegio de San Juan de Letran-Calamba sa Pebrero 10 hangtod 14, 2009.

Taboan Philippine Writers Festival. Usa ka panaghugoy-hugoy sa mga magsusulat sa mga rehiyon sa nasod aron panagsultihan ang mga isyu may kalabotan sa ilang arte. Pagahimoon kini sa UP-Diliman, Ateneo de Manila, ug Cubao Expo sa Pebrero 11-13. Sa Kabisay-an, dili paulahi ang Bisdak nga mga magsusulat kay ubay-ubay sab nila ang delegado niini sama nilang Josua Cabrera, Merlie Alunan, Bambi Beltran, Resil Mojares, Januar Yap, Richel Dorotan, Ian Casocot ug uban pa. Alang sa Mindanao, delegado sab sila si Christine Godinez-Ortega, Macario Tiu ug uban pa. Sa kinatibuk-an, 15 ang delegado sa Luzon, 18 sa Kabisay-an, 12 sa Mindanao, ug 40 sa NCR. Upat usab ka National Artist ang dinapit niining maong kalihokan wa pay labot sa langyawng mga magsusulat.

Organik Muzik. Mga pasundayag nga magpakita sa ebolusyon sa musikang Pilipinhon. Pagahimoon kini sa SM Baguio sa Pebrero 7, 2009; SM Cebu, Pebrero 14, 2009; SM Davao, Pebrero 21, 2009; SM Mall of Asia, Pebrero 28, 2009.

Kabahin usab sa kasaulogan sa "Buwan ng Sining" ang pagpirma sa Memorandum of Agreement tali sa NCCA ug sa kagamhanang probinsiyal sa Rizal alang sa Artist’s Housing Village sa Angono, ang subling pagbukas sa Metropolitan Theater, ug ang pagsubo sa Urdaneta Park sa Urdaneta City, Pangasinan isip pagsaulog sa ika-500 tuig ni Fray Andres de Urdaneta.

Sa dugang detalye, tawgi ang NCCA Public Affairs and Information Office sa Tel. No. 527-5529 / 527-2192 loc 612-615, o duaw sa www.ncca.gov.ph.