15 metro kuwadradong backyard garden

Teksto ug mga hulagway ni E.S. GODIN
Napatik sa Bisaya sa gula Peb. 3, 2010


{Ang 20-days old nga petsay ug anihonong tangkong (Nakuhaag hulagway adto lang Enero 10, 2010).}

PAGBALHIN namog puyo sa usa ka bag-ong subdibisyon sa San Jose del Monte City, Bulacan sa miaging tuig human sa dul-ang napulo ka tuig nga pagpangabag kapuy-an sa Dakbayan sa Pasay, mora kog nalubatan sa yuta. Haskan nakong hinangopa sa pagpananom. Tiaw ba pod lagiy pila na ka tuig kong wa kahikap og yuta. Nagdako kos panguma ug pamasak sa Bukidnon kaniadto pero wa pa ko tugkig bungot nga nahipuntag balik sa natawhan nakong lungsod sa Sugbo. Bag-o kong gradweyt sa hayskol adto paglarga nako.

Bisag nag-ulitawhay pa ko adtong panahona, mao gyoy pagkasuwayg kauyab og duhag tunga (tunga ray kuwenta nako sa ikatulo kay mamords unta pero lakin-on man tong bayhana,) matawag nga diniyos gyod tawon tong akong pagpanguma sa una. Ako man god kunohay gipa-manage ni Papa sa among kamaisan nga pugas og duha ka bag (bag ang termino sa gugagmayng sako sa haybrid nga binhi sa SMC ug Pioneer Seeds) ug sa among pipila ka luwang basakan kay nag-estudyo man mig modernong pananom sa akong gieskuylahang agricultural high school. Ang anak pa gyod sa among amo nag-eskuyla pog UP Los Baños, daghan siyag mga magasin sa pananom nga iyang gipahuwaman namo, maong misamot gyod nga ganado lagi ko kay ikaaplay man nako sa uma ang akong natun-an. Aw, medyo haytik-haytik sad lagi tong among panguma kaniadto. Pero kay kining manaop ra sad lagi ta, labi pa kay tunga gyod ang bahinay, abton sad tag kalaay. Mao tong milagwang kog Cebu.



Baynte ka tuig na kapin sukad adto— baynte ka tuig na pod diay kapin ang kamingaw nako sa pananom. Maong pagbalhin lagi namog puyo sa Bulacan, kay dunay gamayng luna sa atubangan sa balay, nananom ko. Gawas sa kahidlaw sa pananom, nadasig pod ko sa sinulat ni Nyor Tem Adlawan (kadtong nag-awhag pagpananom og mga utanon sa kaang inay sa mga masetas) “Duha Ka Kahayag Ilawom sa Langob” Bis. Mayo 27, 2009 ug sa mga artikulo ni Sir Zac Sarian labi na adtong “150 Metro Kuwadrado Mahimong Kaanihag Utanon nga Igo sa Panimalay” (Bis. Ago. 26, 2009).

Ug kinsay di mahingag pagpananom nga labihan man laging mahala sa mga utanon diri sa Manila, aw bisan asa man segurong dapita sa Pilipinas. Singko-singko labing menos ang presyo sa mga dahon-dahon nga utanon: petsay, udlot sa kamote, dahos sili, saluyot, tangkong, ubp. Ang singkong bugkos sa kamunggay, upat o lima ra sad ka palwa ang su’d. Naa pay makatunong kag puwerte nang guwanga. Ang kamatis tulo singko, luy-a paksian ka lag ingon kadak-as kumagko sa tiil, singko na. Makapangusmo lagi tag makaingon, “Sus, naa pa lay katamnan, kaayo unta!” Mahinumdom dayon kos akong garden pod sa una, sa didto pa lagi kos Mindanao, nga ipanghatag na lang ang abot kay wam-an poy mamalit. Ang akong paliyag string beans niadto nangalata lag nangaguwang, paliya tag-P3 ang kilo, batong tag-P2 ang bugkos, dip-a mahalin.

GARDEN SA NATARAN
Mga 30 metro kuwadrado ang bakanteng luna nga maoy silbi namong nataran. Ug kay nataran lagi, gipasemento ni Misis ang katunga (ipahurot gyod gani unta pero wa ko mosugot), maong mga 15 square meter na lang, kapin kun kulang, ang nahabiling puyde katamnan. Piot gyod unta kaayong lunaa para sa pananom, pero mayna lang kaysa wala.



Tungod sa kagamay ra sa lugar, kinahanglang planohog maayo unsay itanom. Natural, kadtong gamit kaayo sa panimalay, kanang madali-dalig utan, o kanang gamiton kanunay. Kay top priority ang kamunggay, nagtanom kog upat ka punoan sa isigkadaplin. Unya kay gipanghatagan man mi ni Sir Zac og sampol nga binhi sa China LP Kangkong, ang haybrid nga upland kangkong gikan sa East West Seed, nagtanom pod dayon kog usa ka plot. Ug tinuod gyod diay nga 25 ka adlaw sukad sa pagpugas, maani na ning tangkonga. Dali ra kaayong molipang ug kugihan sad manaha.

Sunod nakong gipanglinya sa kilid sa dalan-dalan ang haybrid pod nga okra nga dali ra sad kaayong mamunga. Paskang kugihana ra bang mamunga, nga kinahanglang mangipo ka kada 3 ka adlaw kay mangaguwang mag di anihon. Nakapanghatag gyod lagi mis silingan kay di man namo maato ang bunga bisag pila ra unta ka punoan. Gipamasaker lag paibot ni Misis dihang mingbaga na pag-ayo kay ming-ali na man ang mga dahon sa agianan namo unya dapaw diay ning tanoma, katol nga mahidapat sa panit.

Abay sa usa ka plot nga tangkong ang laing plot nga gitamnan nakog petsay. Ang petsay husto na sang anihon 25 ka adlaw gikan sa pag-transplant. Gani, ang 20 ka adlaw puyde na man, total panggamit ra man sa balay. Kon pangbaligya hinuon, 25 ngadtos 30 diyas gyoy husto, din-a alkanseng ibton kay husto na mas kahingkod. Kon moguwang sad, medyo mopait-pait na.



Ang nahabiling luna nga bale sag usa ka plot gitamnam nakog kamatis. Labihang labonga gyod nuon sa walo ka punoan ug namungingi sa bunga. Sa pikas kilid gitisokan sad nakog pipila ka punoang kamote. Labihang dalia ra sad ta makautan sa kamote kay iniglipang puyde na mang hingudlotan. Ang baleg usa ka hutok nga tinisokag 3 o 4 ka ga’y dili na maato sa usa ka pagpangudlot. Unya sa mga kilid-kilid gitisokan sad nakog pila ka punoang siling ha’ng, sibuyas, luy-a, tangad. Kutob sa lugar nga puyde kabuhiag tanom, hala tisok, basta dili lang tanom nga mohabog aron dili moawong sa ubang mga tanom.

Gigamit sab nako ang ginganlag intercropping aron dili kahupsan sa katambok ang yuta. Pagkatibas sa unang plot sa tangkong, gipulihan nakog talong, dayon petsay na man, sunod tangkong na sad ug unsa pa dihang utanon nga dili kaayo motag-as.

Sukad nga nakapananom-tanom ko, wala na mi magpalitan og utanon. Aw, panagsa, kon unsay wala sa nataran, makapalit mi, labi na pananglit sa kalabasa. Perog linaw-oyng utan lang, pinakbet o unsa dihang potahe sa mga dahon-dahon, aysus, naa dayon. Puwerte pa gyong preskoha!—