Asoy Sa Usa Ka Sayop Nga Migamot

Ni E.S. GODIN Bisaya Marso 3, 1999 KANIADTO, usa ka higayon niana sa akong paghinuktok dili ingon nga usa ka magsusulat kondili usa ka kasarangang batan-on, milakdop sa akong handurawan kon ngano ug sa unsang hinungdan nga ang merkado kun tiyanggihan pagatawgon man usahay og karbon o carbon. Hibag-ohan ko sa maong termino tungod kay wala man kini gamita sa among lalawigan sa Bohol. Hinuon, wala ko maneguro kon ang maong termino dili ba gayod mabati sa tibuok lalawigan sa Bohol. Ang naseguro ko lang nga kon may mitawag man o mihingalan sa merkado og carbon, kana dili lunsay nga Bol-anon ug malagmit nga naggikan sa Cebu o kaha nakataak sa Sugbo. Una nakong nadungog ang paghingalan sa merkado og carbon niadtong didto pa mi mamuyo sa lalawigan sa Bukidnon diin nahatipon kami sa halos usa ka baryohang Sugboanon. Sa una nakong pagkabati sa maong termino nga ang gipasabot lagi mao ang merkado, gihakop gilayon ko sa kalibog. Ug kay batan-on pa lagi, gisagop ko na lamang usab ang pagtuo nga ang merkado mahimo usab nga tawgong carbon. Misamot dihang nahipadpad na gayod ako sa Sugbo diin ilado kaayo ang terminong carbon. Bisan sa lungsod sa Bogo nga nahimo ko na usab nga home-town, ang merkado ning maong lungsod nailhan gayong carbon. Dihang nabalhin ang merkado sa Bogo aron sa pagpatahom ug kahamugaway, ang bag-ong merkado gitawag na usab og 'bag-ong carbon'. Kon mangutana ka sa usa ka negosyante kon hain kini maninda, moingon kini pagtubag nga naa sulod sa carbon. Klaro ug tin-aw kaayo nga ang merkado gisabot gayod nga carbon. Ug dili kay usa o duha lamang ka tawo ang mingsagop o nagtuo niini. Bisan gani ikaw nga nagbasa niini malagmit nga usa usab sa nagtuo sa ingon. Nahinumdom ko nga usa ka announcer ug banggiitang komentarista sa radyo mituki sa mga anomaliya sa usa ka merkado. Ug wala ko malimot nga labihan niyang nakayawit ug nakalitok sa terminong carbon ingon nga merkado. Apan walay malisya niadto kay ang kadaghanan (dili tanan) nagtamod man gayod sa ingon nga pagtuo. Apan dihang gikahinabi ko si Ginong Ernesto Damayo, usa ka hamtong barbero nga lumad nga taga lungsod sa Bogo, ingon sa nalamdagan ako sa usa ka talagsaong kahayag ug nakatuaw nga pagkadako diayng sayop ang paghingalan og karbon sa merkado. Ang hamtong mihubit kanako sa kasugiran kon diin magsugod ang terminong carbon. Sumala sa asoy ni Ginong Damayo, ang carbon diha magsugod sa tambak niadtong carbon— usa ka matang o elemento sa mina nga igsusugnod sa dagkong mga makina niadtong unang panahon— nga gitumod ug diha pundoka sa dapit nga maoy gitarokan sa merkado publiko nga karon nailhan kaayong Carbon sa Sugbo. "Wala pa matukod ang merkado, daan nang nainila ang maong dapit sa tawag nga carbon tungod lagi niadtong maong elemento nga didto magtipun-og. Usahay tawgon kini nga carbonan," pasabot sa hamtong manunupi. "Ang mga tawo niadto kon moadto sa maong dapit, moingon nga moadto ko sa carbon o sa carbonan. Bisan sa nahunong na ang pagtambak sa mga carbon sa maong luna, ang tawag nga carbon o carbonan sa maong dapit wala na mapapas. Hangtod nga natukod ang merkado sa maong dapit, gitawag lang gihapon kini og carbon. Ug dinhi magsugod ang sayop nga pagtuo," dugang pamahayag sa hamtong. Ang mga bag-ong tubo nga wala masayod sa maong kasugiran, nagtuo gayod nga ang merkado mahimo usab nga tawgong carbon. Maoy hinungdan nga niadtong pagkasunog sa merkado publiko sa lungsod sa Carmen, moduha na ka tuig ang minglabay, usa ka reporter sa radyo nagkanayon sa iyang taho nga mikabat kunog pila to ka milyon ang danyos sa pagkaugdaw sa carbon sa Carmen. Kataw-anan kaayo apan dili kita makabasol kay lagi biktima lamang kita sa usa ka sayop nga ato pang nasunod. Higalang magbabasa, panahon na tingali nga ato kining hatagan og pagtagad. Hinuktokan ta kini ug timbang-timbangon kon angay ba kining tul-iron o hingpit na ba lang natong kalawaton ang maong pagtuo. Ang tanan mag-agad ra unya sa tagsa-tagsa nato ka katungod kay kining sinulat wala mamugos sa pagkorehir hinunoa mao lamay pag-ugkat sa usa ka sayop nga migamot.—