Bisaya Okt. 13, 2010
Ang unom ka piso sa mag-usa pa lang ka buwan.
SA miaging gula ning Bisaya (Septiyembre 29 nga isyu), atong nabasa ang sinulat nga nag-ulohag “Dakong Kita sa Pagpamuhig Manok nga SASSO” ni Omar Khalid diin atong nasayran ang masaarong potensiyal niini isip maayong sideline (kalingawang panud-an) ug ngadto na sa dinaghan kun dinagko nga farm project.
Maingon ta nga sayantipik ang pagkahubit niya sa maong artikulo ilabi na sa giya sa pagbuhi niini sukad sa piso pa hangtod na sa pagkadagko. Apan bisan pa sa kadetalyado sa maong sinulat, may mga natad pa gihapon nga wala niya mataak, mga posibilidad sa teknolohiya nga iya lamang nalabyan, kaha tungod sa kalimitado sa espasyo o di ba gituyo gyod niya nga ipadaplin lang una.
Sa tinuod lang, akoy nagsugyot niya nga sulaton ang mga kasinatian namo sa pagpamuhi lagi aning klaseha sa mga manok. Apan ambot unsay nakaon sa tagsulat nga mipaturatoy man lang siyag hisgot sa iyaha ug wa gyod intawon ko apila bisag lakbit na lang. Nalimot ba siya nga managsilingan ra mi diri sa San Jose del Monte, Bulacan, nag-ipon ra gani mig nataran, ug nga kay namuhi man sad kog sasso o sunshine chicken, may kasinatian sab unta ko nga angay niyang hisgotan? Sang ahaka bataa. Milugsot lag iya.
Pero mayra sad nuon kay aron makapasangil ko pagpaambit sab ning akoa mismong kasinatian ug kasayorang nakuykoyan. Medyo lahi gyod nuon ning akoa sa iyaha bisan pareha ra mig gipalitan og mga piso, ang garantisadong First generation line sa Solraya Farm, ang numero unong malamposong breeder/distributor niining mga klaseha sa manok dinhis atong nasod. Dias Luzon ang konsentrasyon sa Solraya Farms apan mo-ship silas mga order gikan sa Mindanao ug Kabisay-an. Mohatag pa gani silag technical assistance sa mga kliyente nga dinagko nag order.
Sa akong pupaniid, dili pa kaayo daghan ang namuhi ining mga manoka. Kasagaran sa namuhi ani mga dinagko nga project. Ambot ngano kahang wala man kaayoy namuhi ini sa backyard nga puyde ra man unta kaayo. Morag demalas bitaw kaayong hunahunaon nga sa kasaraban natong mga Noypi og adobo/piniritong manok sa sikat nga mga food chain, wa man nuon kaayoy namuhi ining mga manoka sa kabarangayan. Hinuon, lagmit tungod pod sa kakuwang sa kasayoran ug sa taas-taas nga presyo sa kaliwat ining mga manoka. Diri lang sa Manila, tag-50 pesos man ang buok sa piso kon tinagidyot ray paliton, sama namo nga mingsuway lag tag-unom ngadtos napulo kabuok. Kon dinaghan ang paliton, medyo makamenos kay tagtres mil kinyentos ra mang gatos nga maoy presyo mismo sa Solraya.
Makatabang gyod nuon kaayo, kay tiaw bay su’d sa saysenta ka adlaw, makaihaw na man gyod. Unya kay sa bukid kanang manok nga sud-an na baya gyod na. Ang nakanindot pa aning sasso tandi sa tradisyonal nga manok-bisaya kay gawas nga dagko, daling maharbes, ug mokaon bisag unsa, makapinta ka pa gyog buhi bisag pila ka buok kay anaa may suplay sa mga piso. Lahi sa manok-bisaya nga kinahanglan pang magpalumlom o magpa-incubate sa limitado pod nga gidaghanon kay pangitaon baya ang itlog sa manok-bisaya ron. Dugang pa gayod, kining sasso chicken dili makalupad, dili sama sa ordinaryong manok nga tulin manglupad nga lisod nang dakpon kon maidlas. Ug sama sa kasagarang binuhiang manok, kining mga manoka wala na magkinahanglan og bakuna kontra sa mga sakit.
Ang akoa lang unom ka buok piso, gisulod ko lang sa 2 x 3 feet nga tangkal nga gipahimutang namo kilid sa koral sulod sa gamay namong nataran. Ug puyra buyag, nanagko man sad bisan sa ilang kahuot sa espasyo. Hinuon, lahi ra gyod ang tinuboan kon binuhian ug libre silang makasuroy-suroy, makapangakha ug makapaningaon sa mga sagbot ug insektong hiagian nila sa palibot.
Ang unom ka manok sa tangkal sa dihang tulo na ka buwan
UBANG BENEPISYO SA PAGPAMUHIG SASSO
Ang komun nga problema sa pagpamuhig manok mao ang kaisog sa baho sa mga hugaw kun biya niini. Apan inay problemahon ang mga iti, pahimuslan kini pinaagi sa pag-integreyt sa ubang mga agri-project. Una na ang paghimo niining abono. Ang iti sa manok una na lang sa kahawod nga pangpatambok sa mga tanom gumikan sa enzyme nga anaa niini ingon man sa mga sustansiyang naggikan sa gituktok sa manok. Busa, ang dagkong mga manokan, gawas nga mokita sa karne o itlog, mahalin usab lakip ang mga iti. Sa ginagmay nga pamuhi, ang akong unom ka buok pananglit, makatigom nag tunga sa baldeng iti sulod sa usa ka semana. Ug kini akong ginadugang sa compost aron dili manimaho ug aron daling magamit. Mahimo sab nga ipakaon kini sa mga wati (African Night Crawler o ANC) aron daling mahimong abono. Apan kon walay binuhing wati ug hasolan paghimog compost file, mahimong isulod lang kini sa sako ug ihumol sa drum nga may tubig. Human sa usa ka semana o kapin nga paghumol, ang tubig mahimo nang magamit isip abono.
Sa mga nanaggarden, backyard man o dinagko, ang manok maoy usa sa maayong iintegreyt. Pananglit naa kay dosentos metro kuwadradong paliyahan, mahimo na ning buhiag dosentos pod kabuok sasso chicken. Ang paliya unang maharbesan human sa usa ka buwan kapin sukad sa pag-transplant ug kini magpadayon pagpamunga su’d sa duha kun tulo ka buwan depende sa pag-atiman. Sa ato pa, samtang mag-ani ka sa mga paliya, mag-ani ka na sab sa mga manok. Ania ang simpleng paagi:
Samtang nag-andam ka sa luna nga tamnan, paliya ba, upo, sikwa, andamon na usab ang brooding pen alang sa mga piso. Sa higayong mag-transplant na sa mga seedling ngadto sa tamnanang luna, seguroon nga anaa na usab ang inorder nga mga piso sa inandam nga brooder coop o brooding pen. Kini aron nga samtang magtubo ang mga seedling sa paliya, ang mga piso nag-anam na sag kalig-on sulod sa brooder coop. Igo nga mangatay na ang mga paliya sa pakatayan niini human sa usa ka buwan, ang mga piso andam na usab nga pamuhian sa ilawom sa paliyahan.
Sa dili pa buhian ang mga piso o dungan sa pagbuhi sa mga piso, kinahanglang panangtangon ang mga dahon ug mga sanga sa paliya nga anaa ubos sa pakatayan. Ayaw hulata nga ang mga manok maoy moharbes sa mga dahon aron dili mangadaot ang mga tanom. Mao day ibilin ang anaa sa ibabaw nga dili na maabot sa mga manok. Hinuon, ang tinangtang nga mga dahon maoy ipakaon aron kapahimuslan. Matngonan lang nga inigbuhi sa mga piso, may igo nang kahingkod ang punoan sa mga paliya nga dili na nila matuhak. Matngonan usab nga kinahanglang ihiklin una ang mga manok kon gikinahanglan o kon dili kalikayan nga mogamit og kemikal nga pang-esprey sa mga dangan sa tanom nga paliya.
Sa di pa matibas ang mga paliya, ang mga manok motimbang nag labing menos tres o kuwatro kilos kada usa. Gawas niini nga benepisyo, ang mga sagbot nga manubo atohon og kaon sa mga manok samtang ang mga iti ug mga usik-usik sa tuktokon nagpatabunok usab sa yuta.
Sa among naobserbahan, morag kombinasyon sa kanding ug baboy ang kinaiya sa kinan-an niining mga manoka— mokaog lab-as nga mga dahon apan puwerte sab mokaog luto. Pananglit, lab-as nga tinadtad tangkong o kaha petsay, ampay kaayo nila; ga’y sa kamote, redyek nga bunga sa paliya, talong, gabi o di ba dahon sa kamunggay linat-anan nga tinemplahag gamayng asin, asusss, suyopon lang. Mao lagi nga maayo kaayong iintegreyt ning mga manoka kay ang reject ug sobrang mga abot sa pananom nga dili mahalin ikalawog man. Walay mausik.
Gawas sa paliyahan o uban pang habog ug mokatay nga mga tanom, ang sasso chicken mahimo usab nga iintegreyt sa ubang matang sa plantasyon sama sa sagingan, manggahan, kapehan o kaha kalubihan.
DUHA KA PAAGI SA PAGHIMOG BALAY-BALAY SA MGA PISO
Ang brooding pen o brooder coop— balay-balay nga butangan samtang gagmay pa ang mga piso— mahimong tangkal gyod nga sinawgan ug may sawod nga playwod sa ilawom alang sa sayon nga paglimpiyo ug pagkolekta sa mga iti matag karon ug unya. Apan kon gusto nga dili na maglinimpiyohay sa mga iti nga matigom, maoy piliong disenyo sa brooding pen ang dili sinawgan. Mahimong usa lang kini ka payag-payag nga kinoral og kawayan o kaha nylon nga net. Ang importante nga luwas kini sa uwan, init ug manunukob nga mga mananap. Sanglit dili man sinawgan, ang yuta sa tangkal butangan og sinunog nga upak sa humay (carbonized rice hull) sa gibag-on nga mga usa ka dangaw o kapin pa. Niini, ang mga iti ug tubig anam-anam ra nga motuhop sa sinunog (apan dili abo) nga upak o tahop sa humay nga maoy makapakontrolar sa baho. Mas maayo sab kon ang hanig nga sinunog tahop kabuliborag Biosec.
Inigkaharbes sa mga manok, ang carbonized rice hull uban sa nagkadugta nga mga iti mahimo na sang ibaligya o kaha gamitong abono.
Ang upat ka buwan kapin nga nagsugod nag pangitlog.
PAGPASTO SA MGA MANOK
Bisan tuod mabuhi ra ning mga manoka sulod sa tangkal, mas maayo gyod nga kabuhian kini sa open space. Ang dakong tumong niining pagbuhi og free-range chicken mao man gyod nga aron kalikayan ang kanunay nga pagpakaon sa manok og mga synthetic feed nga giingong moapektar lagi gyod sa panglawas sa tawo. Mas healthy ang binuhian kay maningaon ra man sa berdeng mga sagbot. Organic. Ug unya, mas lamian sab ang binuhian kay bantok og mga masel ug gamay ra og tambok sanglit praktisado man sa pangakha ug unsa pang lihok nila sa gawas. Laing dakong bentaha sa pagka binuhian, siyempre, mao ang menos nga gasto sa tuktokon. Busa, kinahanglang buhian, pastohon sa abundag makaon nga lugar ang mga manok.
Ang problema usahay, labi na adtong wa intawoy dagkong yuta, mao ang luna nga kabutangan. Tungod god sa kakusog mangaon aning mga manoka, dali rang maupaw ang kasagbotan. Mahurot nila dayon. Ang sulbad sa uban, ilang gibahin ngadto sa duha ang gitaganang luna. Ang unang katunga mao lang una ang gikoral sa net ug gipastohan sa mga manok. Pagkahurot sa mga sagbot, ang laing katunga na say palargahan. Igo nga mahurot-hurot ang mga sagbot sa ikaduhang bahin, nanubo na sab ang sa pikas.
MGA MATANG SA MANOK NGA SASSO
Samtang kining mga manoka nailhan sa ngalan nga SASSO, o Sunshine sa mga lokal grower, kining matanga aduna na usay lainlaing barayti.
Pipila sa popular nga barayti nga ania na nganhi sa atong nasod mao ang Sussex, Naked Neck, T-Master, Marans, ubp.—
