Manila Bulletin Family

ANG kinatibuk-ang naglangkob sa Manila Bulletin Family, gituyo pagkuhag hulagway alang sa ika-109 nga anibersaryo (Peb. 2, 2009) sa nag-unang mantalaan sa nasod.

Da Adbentyur Ob Inting En Bondying: Usa Ka Pagtuon

Ni OMAR KHALID

USA ka dakong hitabo sa kasaysayan sa katitikan kining obra nga nagpakita sa kulturang Bisaya nga Bol-anon; sa dili direkta apan makapahimuot nga paagi. Wala pay mabasa ni makitang gama sa imahinasyon nga nagpatidlom sa mga pagbating sama niini; linain ug piho nga matawag tang iya sa usa ka Bol-anon.

Ngano? Walay magsusulat nga nangako. Walay magsusulat nga nakasinati sa pagbati sa banika sa Bohol.

Wa ko masayod kon gipahimuslan ba sa tagsulat kining tistis nga kanunay itumong sa mga Bol-anon. Apan makita ang lakra niini sa pagpadagan sa obra. Ang maong linya sa ideya nakatabang aron kondisyonon ang hunahuna sa mga magbabasa. Busa, maisip nga inantigo ang konseptuwalisasyon sa kinatibuk-ang tigbayon ning maong nobelang tinawo-tawo.

Gawas niini, ang mga Bol-anon nailhan nga mga tawong abenturoso. Sila ing mga matang sa tawo nga makamaong mangitag paagi aron mabuhi sa bisan asang dapit. Ug tungod niini, nasaypan hinuon nga mga erehes diha sa ilang paglighot sa mga suliran.

Dili nato malangkob ang Bohol ug maisip nga walay kalainan sa Sugbo diin ang naulahi maoy giila nga duyan sa kultura. Lahi ang Sugbo. Lahi ang Bohol. Ugaling lang kay naawngan ang mga Bol-anon. Apan wala ko makabig sa pagtuo nga ang mga Bol-anon lupig sa mga Sugboanon.

Ang matag dapit may iyang kailhanan; may iyang dapit sa kasaysayan.

Kining paagi sa pag-asoy nga gitawag sa Iningles og “yarn spinning” maoy gisubay-subayang disiplina sa nobela. Sa maong pamaagi, ang minugnang mga karakter mingsuong sa daghang abentura ilabi na ni Inting ug Bondying: gikan sa ginuwatsing pagtungha, sa inantigong paglagwang sa dakong siyudad sa Sugbo, sa pagsulbad sa ilang kaugalingong mga kabalaka.

Tinuod yano kaayo (walay halawom nga mga elemento sa arte) apan ang panulat di lang alang sa mga aristokrata kondili alang sa tanan. Kanang duol sa kasinatian sa tawo. Iya sa kalibotan sa imahinasyon. Kanang maambitan sa tanan bisan sa labing kabos sa kaalam. Si Flaubert miingon: “We must present a picture, show nature as it is, but it must be a complete picture, we must paint the underside as well as the surface.”

Ang katawa usa ka pinulongang unibersal. Lengguwahe sa tanan. Ang kinabuhi bug-at. Kini ang sulbad.

Sa dagan sa nobela, si Tatay Pasyo dakog paglaom sa iyang mga anak, ngani misalig man siya sa ilang katakos. Si Nanay Insiyang usa ka inahang mabalak-on: pananglit, sa iyang paghilak dihang si Inting ug Bondying nanamilit; sa iyang tugon sa mga anak nga magbinuotan. Kini ang tipikal nga hulagway sa mga ginikanang Bol-anon.

Laing kinaiya nga atong masil-ip sa nobela mao ang pagka sugarol ni Tatay Pasyo bisan anaa sa kakuyaw. Si Inting nakuyapan (kunohay) apan si Tatay Pasyo nahinumdom pa sa iyang patdanan nga numero.

Maayo ang pagkagamit sa lengguwahe nga nagpakita gayod sa aktuwal nga transkripto sa sinultihan. Gitawag sa mga kritiko og probinsiyalismo. Niini nga pamaagi, ang nuisance sa pinulongan— ang kalamian sa templada tataw ug mahikap sa magbabasa nga duol sa kasinatian sa pinulongan.

Sa nobelang “The Grapes of Wrath” ni John Steinbeck, ingon niini ang paghatag og bulok sa tagsulat sa iyang nobela (bantayi ang iyang batadila ug panitik):

“No,” said Pa. “There ain’t a drop a’ whisky in the house. An’ John got no whisky. He never has none when he ain’t drinkin’.”

Ma said, “Tom, I got a half a bottle soothin’ sirap I got for Winfel’ when he had them earaches. Think that might work? Use ta put Winfel’ ta sleep when his earache was bad.”

Sa pikas bahin, kini usab ang kang Toni Morrison sa iyang nobelang “Sula”:

The woman smiled, glanced in the mirror and said, throwing her voice toward Helene, “That your only one?”

“Yes,” said Helene.

“Pretty. A lot like you.”

“Yes. Well. She’s ten now.”

“Ten? Vrai? Small for her age, no?”

Sa atong pananglitan, makita ang dapit ug matang sa mga tawo nga naglitok sa estorya. Matataw nato nga ang kang Steinbeck mga tawo nga gikan sa Oklahoma. Samtang ang kang Morrison nga mga karakter posibleng mga Creole.

Unsaon nato pag-ila kining mga matang sa mga tawo sa “Da Adbentyur…?”

“Basta! Apil-apil gayi ka, stokon ta gyod ka!”

Pagkagabii…

“Tay, Nay, adto lang ko mopadayog eskuylas Bogo. Sugot man t’ngali tos Tiyo Caloy, ba, adto lang ko estar sa ila.”

Ug unya sa…

“Bilanggotan ning bataa! Naglangay-langay mang mopalit pa ra ba kog masyaw ron!”

Ug kining…

Mikatap ang nabuot nga baho ilawom sa tolda…

“Didang tabaghaka sad nimo, Ting, uy! Pabadlong ka man!”

“Alang! Bisag din-a mapugngan!”

“Hala… hiposa na diha!”

“Gai kog ilo, Noy, bi!”

“Nyabag! Naay medyas nimo, ay. Huboa na!”

“Asa man ni ibutang akong purol, Noy?”

“Kuwanggol! Hala, isu’d sa imong bag, Ting, aron manimaho na!”

“Asa man diay ko ni ibutang?’

“Hoy, amaw! Iitsas dagat aron kuninitan nas iho!”

Kini ang pinulongan nga morag mahikap na nato. Ang mga karakter nabuhi gayod sa ilang kalibotan. Anaa sa atong hunahuna, anaa sa atong pagbati; daw duol nga mga panganod.

Karon, imo ang pagbasa.—

The Bisaya Magazine Amid The Rising Challenge

By RICHEL G. DOROTAN FROM the very first day it saw print in the annals of Philippine publication history, Bisaya magazine has been a vital force and catalyst of Cebuano-Visayan Literature. Spearheaded by the great Vicente Padriga, more than seven decades ago, Bisaya magazine is a true milestone of publication success considering that it is issued in a regional language— a language spoken by many but became marginal due to the country’s language policy. Until today, the magazine serves as a faithful chronicler of the Cebuano experience culled from the Cebuano writer’s creativity. But why does Bisaya magazine survives through time, a question might be thrown in. Several factors would likely come to one’s mind. From the literati’s point of view, Bisaya magazine is considered the barometer for Visayan literary artist. Cebuano literary stalwarts flourished and made names in the pages of Bisaya; popular names such as Natalio Bacalso, Severino Retuya, Marcel Navarra, Piux Kabahar, Sulpicio Osorio, Estrella Alfon, Lina Espina-Moore to name only a few. Even president Carlos P. Garcia, in one time, before he catapulted at the helm of his political career, wrote for the Bisaya. And these hosts of writers are now considered institution, as Bisaya itself is an institution. Similarly, contemporary Cebuano writers who are currently making waves are writing in Bisaya magazine too. A fine example are the writings of Gremer Chan Reyes, whose historical novel about Cebu entitled "Ang Ugma Walay Pag-abot" (Tomorrow Will Not Come) is currently serialized in Bisaya magazine. This novel is considered first in its kind in Cebuano literary history as nobody venture such devotion and passion in writing a novel that weaves into seven volumes of fiction and history into one coherent whole. The novel narrates about the plight of small town of Bogo ravaged and torn by war and how war affects people’s lives. And from the reader’s perspective, Bisaya is a weekly dose of entertainment like no other. Its well-balanced content (40% literary and 60% popular) satisfies and challenges the reader’s depth of imagination. From Atty. Ver Quimco’s legal column to Prof. Amelia Bojo’s bowl of opinion, and a host of others, Bisaya offers a variety of write-ups that deliver reading pleasure the magazine is proud of. It enriches and widens the reader’s horizon vis-à-vis the complexity of the modern world. Eversince, Bisaya magazine is a reader’s magazine. A magazine they can call their own for it speaks in the language they know best. Like its sister regional magazines, Bisaya remains steadfast in promoting the Filipino art of comics. Despite the threat of digital media, the old school of comics production is very much alive as evidenced in readers’ response of Bisaya. Another greatest contributions of modern Bisaya magazine is its standardization of Binisaya spelling. The editors observe the need for such cause for the purpose of Cebuano language intellectualization. To date, Bisaya editors follow certain spelling standards based on studies of the academe, tradition, and other linguistic considerations— a step never undertaken by other Cebuano publication. Until today, Bisaya magazine continues to command respect from all sectors of Cebuano society as a prime pillar of Cebuano culture contributory to nation building. One of the latest accolade the magazine received together with its other sister regional publications is the "Diamond Cultural Award" presented by Publishers Association of the Philippines on December 12, 2008 in the City of Baguio. Some say it is very impossible to imagine Cebuano culture without Bisaya magazine. The passing of years, instead of making it older each issue, does magic on its pages. It is constantly ready to serve generations of readers. Bisaya magazine is a living monument to, and a true ambassador of, Cebuano literature and culture. And the tradition lives on. We think this is true. — (First published in Manila Bulletin 109th Aniversary Special, Feb. 2, 2009)

CNU Campus

Kuha ni MANOY EGAY
Enero 30, 2009




Ang dakbalay sa Cebu Normal University nga aktibo usab sa ilang mga programang kulturanhon ug literatura.

Casa Gorordo

Kuha ni MANOY EGAY
Enero 31, 2009



Ang makasay-sayanong Casa Gorordo sa Sugbo nga nahimutang atbang sa RAFI Convention Center, ang gambalay nga gipunsiyonan sa ika-13 nga kombensiyon sa Bathalad-Sugbo.

Mga Linya ni Josua

Teksto ni Omar Khalid
Mga hulagway kortesiya sa bathaladsugbu.multiply.com



DI lang ang iyang mga balak ug sugilanon ang nagbaton og binag-ong aydyom apan ang iyang mga kuris-kuris usab nagtipig og susamang kapresko.


Wala masayop ang Bathalad-Cebu sa pagnombrar kang Josua Cabrera nga pamuno sa kapunongan. Ang tidlom sa iyang arte igo na kaayong hinungdan nganong ang Bathalad-Cebu maingon nga anaa sa maayong mga kamot.


Kining kinuwadrong mga hulagway nga atong makita mao ang ‘gasa’ sa Bathalad ngadto sa mga mamumulong sa bag-o lang natapos nga ika-13 nga kombensiyon sa kapunongan. Dinhi, maila nato nga wala gaposa ni Josua ang iyang kaugalingong limitasyon pag-interpretar sa tawo nga buot pasidunggan sa iyang arte. Matistis ang iyang atake. Ug makita ang iyang oryentasyon isip kartonista. Apan bisan niini, gihatagan niyag hustisya ang kinabuhi luyo sa matag dibuho.


Matikdi ang duha ka esena sa luyo nila ni Mel Allego ug Urias Almagro: Amerika ug Sugbo, di ba? Ug anaa ang gamit sa panambal sa pikas kamot ug ang dagang sa pikas kamot— usa ka tukma ug hiniusang paglangkob sa kinabuhi ning duha ka kundatan sa katitikang Bisdak.


Si Josua may kinaugalingong pagsabot sa pagka tawo ni Edfer. Matikdi ang detalyadong mga mata pinaresan sa matanghagaong pahiyom. Si Edfer man god, usa ka tawo nga di makahinan-aw sa Bathalad. Dili siya magpabaya ug andam mohatag og mga pagdasig unsay ikaayo sa kapunongan.


Si Editor Edgar Godin sab nagkinagang sa mga hulad sa Bisaya. Samtang sa talad, makita ang nagtagsok nga gimbuhaton sa buhatan ug gani, anaa ang tistis nga ang buluhaton kanunayng nagsunod-sunod kaniya.


Si Kanhi Komisyoner Dr. Ricky Nolasco usab nagdagan nga morag nakiglumba sa panahon nga nagbandera sa iyang kawsa sa edukasyong multilingguwal.


Si Dr. Resil Mojares usab sa iyang paghanduraw sa gituking basahon. Gipalibotan siya sa liboan ka mga libro nga nagpaabot sa iyang pag-at-at.


NIADTONG Pebrero 6, 2009, gibuksan ni Josua C. ang iyang solo exhibit sa Bluewater Gallery sa Sugbo uban sa pinasidunggang mga dinapit nga sila si Rep. Pablo John Garcia ug Architect Benjie Reyes. Ang eksibit may ulohan nga "Bahalinya". Nganong "Bahalinya" man? ako siyang gipangutana dihang nagkadungan mig paniudto sa dakbalay sa Sunstar Daily uban ni Insoy Niñal ug Kevin Lagunda.


Tungod kay ang bulok man mismo sa bahal ang gigamit niya isip medium niining maong serye sa mga pinintal. Gawas nga tuba ang iyang gigamit, ang mga tema sa iyang pinintal nagsentro sa metapora sa tuba ug sa tradisyon sa pag-inom niini.


Kulba ning maong eksibit. Ang mga ulohan sa iyang pinintal nagtangag sa tinagod-tagod nga mga balak-suryal sa kinse ka linyang Binisaya. Pinaagi niini, nakakuha siyag koneksiyon sa parada sa iyang kinse ka pinintal nga morag di mabuwag apan may tagsa-tagsang paglungtad.

Ang "Bahalinya" bukas sa publiko hangtod sa Pebrero 28, 2009 gikan sa alas 10:00 s.b hangtod sa alas 5:00 s.h. —

Kombensiyon sa BATHALAD '09

Mga hulagway kuha ni Manoy Egay
Enero 31, 2009




Si Dr. Ury Almagro uban sa presidente sa Bathalad nga si Josua Cabrera ug haligi sa kapunongan, Lam Ceballos. Si Ury gipasidunggan sa Bathalad sa iyang paggahin og panahon sa Literaturang Bisaya ug sa iyang pagtambong sa kombensiyon.


Si Lam Ceballos mipaila sa Mamumulong nga si Dr. Mel Allego kinsa naglingkod (kinadaplinan sa wala). Kauban ni Dr. Allego ang laing tulo ka mamumulong: Dr. Resil Mojares, E.S. Godin ug Dr. Ricardo Ma. Duran Nolasco.










Bibo ang paambitay sa hunahuna sa plenarya.




E.S. Godin, Richel Dorotan aka Omar Khalid, Dr. Jun Allego, Mar Geocallo, Kevin Lagunda ug Dr. Ury Almagro.


Si Omar Khalid, Lam Ceballos, Ury Almagro, Kevin Lagunda ug Roger Pono.