Duaw sa Bisaya

Teksto ni RGD


BISAN kinsang magsusulat nangandoy gyod nga makatunob sa buhatan sa editoryal aron makakita sa kosina sa mantalaan nga gisulatan. Matag magsusulat nag-isip sa maong higayon nga usa ka halandomon o kon dili man, ang kinanindotang kasinatian sa kinabuhi komo magdadagang.


Nahiatol nga gipabisita si Bathalad-Mindanao Hall of Famer Nits Beronilla sa iyang liwat-kamaguwangang si Kin alang sa bakasyon grande sa kaulohan (kay magsaulog kuno sa adlawng natawhan sa ilang apong si Krea).


Human sa ilang pagpanuroy sa Ocean Park diin maabot rag labayg bato sa Intramuros, mihapit gyod sila sa dakbalay sa Manila Bulletin. Usa tuod ka dakong kahigayonan aron makadalikyat sa buhatan sa Bisaya. Ug wa niya sipyata ang okasyon, usa ka dakong buntag sa Nobiyembre 19, 2008 nga nahidung-aw sila sa buhatan sa Bisaya.


Unang higayon ni Tay Nits nga nakatungtong sa Bisaya (ug hasta sab kuno sa dakong siyudad sa kaulohan).


Lamanohay. Pahiyomay. Kinomostahay. Ug asoy-asoy sa partikular nga mga butang.


Ang sukip nga mga hulagway nagpasundayag sa kagaan sa mga pagbati…





Handomanang hulagway sa pagduaw ni Magsusulat Nits Beronilla uban sa iyang banay sa buhatan sa Bisaya. Gikan sa wala: Clarita Luz (bayaw), Kin Beronilla (anak) kinsa nagsabak sa iyang anak nga si Krea, ugangan ni Kin nga si Adriana Ulep, si Renit (asawa ni Kin nga nagkupot og kopya sa magasing Bannawag), ug kapikas nga si Nay Nellie. Sa luyo nanagbarog sila si Ely Acampado, Richel Dorotan, Tay Nits ug Ed Godin.

Uhong

Kuha ni MANOY EGAY


Human sa kaping dekada, nakakita kog otro ug nakakaon pa gayod sa kinaham nako kaayong uhong.

Ang uhong lamiang isugba, o "paisan"-- kanang puston og dahon sa saging nga tinemplahan nang daan usa isugba.

Ang uhong maayo sab nga isagol sa utan, labi na sa tsapsuy o bisan unsang utan nga ginisa.

Ang uhong may iyang dumdomong panahon sa pagtumaw. Ang ting-uhong kun panahon sa pagpanurok niini mao usab ang ting-ulan nga mao ang mga bulan sa Mayo hangtod na sa Septiyembre.

May dapit usab nga tugkanan ang uhong. Sa

termino sa Binisaya, gitawag og "uhongan", buot ipasabot dapit nga kanunay tugkan og uhong. Kon nakakita kag uhong sa usa ka dapit, dumdoma kana sa ting-uhong sa su

nod tuig kay seguradong may makuha ka na sab.

Hinuon, sa mga lugar nga dinaro, may posibilidad na nga mabungkag o makatag ang mga binhi niini mao nga dili na mapiho ang dapit nga tugkan. Magkatibuagsa kini pagpanurok sa uma.

Ang gugagmay nga matang niini, medyo itomon ug talignison og tumoy gitawag og libgos. Ang libgos mas daghan o tagdinaghan kon maoy manurok. Sagad usab nga may tugbang kini nga turok dili layo sa maong dapit nga gitugkan. Kon makakita kag hut-ong sa mga libgos, susiha ang palibot kay seguradong naay pay laing hut-ong.--

The Sense of Despair In Cebuano Fiction After EDSA*

By Tiburcio Bagiuo
(Condensed from Magsusulat Journal)

BARELY over a year after EDSA Revolution,Cebuano short stories published in the Bisaya magazine, the only major outlet for Cebuano fiction, were already reflecting the popular sentiment characterized by the sense of despair that things would ever get better under the new dispensation.

This sense of hopelessness and despair among the underprivileged in particular is delineated in the short stories of Benjamin M. Montejo, Alberto A. Alforque, Sane M. Batomalaque and Mario C. Batausa.

Most of their stories during the post-EDSA period portrayed the frustration and indignation felt by the common folk over the unfulfilled promises for social and political reforms. These stories gave voice to the disillusion and disenchantment of the masses with a government that failed to relieve their misery and suffering. The characters in these stories had lost hope of ever attaining a better life for themselves and their children. They could only lament over the continuing social inequalities, injustice and exploitation of the poor.

Of all the fiction in Cebuano that came after EDSA, that of Sane M. Batomalaque is the most representative. In his story, "Ngadto Ipon Sa Mga Unggoy" (Into The Company of Monkeys), Batomalaque portrayed all too vividly the frustration and desperation experienced by impoverished folk over the government’s inability to curb graft and corruption in high places, the greed for power and pelf of government officials and inequalities under the prevailing social conditions.

The story, published in the April 8, 1987 issue of Bisaya magazine, tells about the plight of Felipe, a barrio farmer who lost everything after he had sold his carabao and mortgaged his farm to pay a fake recruiter for a job abroad. Without a farm to till and with a wife sick with consumption, Felipe was obliged to seek whatever job he could find but his efforts went unrewarded.

Felipe had caused to despair all the more when he learned from his wife, Luzviminda, that their son Innocencio had been forced to leave his farm in Davao due to frequent encounters between the military and the insurgents and was now working as a dockhand in that city’s waterfront.

Another piece of news he received from his wife was that their daughter who was working as a nanny in Manila was being enticed by a recruiter to work as a hostess in Olongapo. The wife expressed the fear that their daughter might eventually succumb to the lure of making easy money by selling their body. Felipe could not help feeling bitter by the tought that his son and daughter might not have been in the kind of life they were in had they been able to continue their schooling. They could have made something of themselves as they had the mental capacity for learning. But then education was something that was for sale, he thougt bitterly, and only those who could afford to buy it had the advantage. He raged all the more in reflecting over this inequality in the present system.

Compounding his feeling of des-peration and frustration was the realization of the failing health of his wife, the sight of whose emaciated body always brought him pain. She would not be that way if only they had the money to buy the medicines she needed. As it was, they barely had enough money for food.

As counterpoint, the Batomalaque story also tells about Felipe’s encounters with his kompadre Albing who was a man of learning and a keen observer of social and political conditions. Some passages in the story offer revealing conversations between Felipe and his kompadre whose remarks impressed him deeply. On a trip together to the city aboard a bus, his kompadre had pointed out that if there would be no end to the exploitation by aliens of Filipino workers and if the greed of capitalists continued unabated while officials of the government failed to find a quick solution to the economic crisis, there could be a revolution.

On another occasion his kompadre told him:

"When the dictator was ousted by people power, I thought that we would now have peace because our woman president had declared that there would now be real democracy. But what happened? While our president strove to rehabilitate our ravaged economy, the old politicians sought instead to destabilize the government. They criticized every-thing that president did. But did they ever offer any suggestion on how we could attain progress? Never. They were concerned only with their own selfish interest. They never cared about the plight of small people like us and how we can extricate ourselves from our present misery. Also, our radio stations are constantly harping about what happened to this... what happened to that... why is that... But why don’t they instead talk over the radio about what our nationalist ideology really is? So that everyone can understand? So that we can see what we really are? So that we will know if aliens had not made monkeys out of us?"

Commenting on the reports of the attempted coup d’etat, his kompadre had also said: "That’s the result of the greed of the politicians who are playing too much politics. Their excessive hunger for power is the cause of the wretched condition our country is in."

The recollection of the remarks of his kompadre Albing made Felipe realize the hopelessness of his own situation.

Towards the end of the story, as Felipe was pacing dejectedly in the yard of his house, he saw signs of the coming of a long drought. His father had taught him that when such signs appeared in the sky, a long drought was in the offing. And it struck him that his own life, too, was in for a long drought— his own poverty and misery.

In exasperation, he told his wife to bring him his bolo. When she ask why, he told her he was going into the forest in the hills to find medicine for her illness. When his wife retorted that the forest was infested with rebels, Felipe was brought back to his senses.

In the climax of the story, he is seen giving vent to his anger and frustration by striking blows at an unseen and unknown enemy.

Undoubtedly, Batomalaque’s story depicting the anguish of the downtrodden is not going to be the last of its kind to be written. Social criticism is by no means a stranger to Cebuano fiction as evinced by the works of such greater writers as Florentino D. Tecson, Marcel M. Navarra and Natalio B. Bacalso, to name a few. In a sense, Batomalaque’s story is only carrying on the tradition of social protest in Cebuano fiction. As with Tecson and the other significant writers, Batomalaque displays a mastery of language and craftmanship in his writing. His story is certainly a valuable addition to the body of significant works in Cebuano literature.—

*Paper presented at the PEN Conference on Regional Literature, June 19, 1989 at the Cultural Center of the Philippines.

Asoy Sa Usa Ka Sayop Nga Migamot

Ni E.S. GODIN Bisaya Marso 3, 1999 KANIADTO, usa ka higayon niana sa akong paghinuktok dili ingon nga usa ka magsusulat kondili usa ka kasarangang batan-on, milakdop sa akong handurawan kon ngano ug sa unsang hinungdan nga ang merkado kun tiyanggihan pagatawgon man usahay og karbon o carbon. Hibag-ohan ko sa maong termino tungod kay wala man kini gamita sa among lalawigan sa Bohol. Hinuon, wala ko maneguro kon ang maong termino dili ba gayod mabati sa tibuok lalawigan sa Bohol. Ang naseguro ko lang nga kon may mitawag man o mihingalan sa merkado og carbon, kana dili lunsay nga Bol-anon ug malagmit nga naggikan sa Cebu o kaha nakataak sa Sugbo. Una nakong nadungog ang paghingalan sa merkado og carbon niadtong didto pa mi mamuyo sa lalawigan sa Bukidnon diin nahatipon kami sa halos usa ka baryohang Sugboanon. Sa una nakong pagkabati sa maong termino nga ang gipasabot lagi mao ang merkado, gihakop gilayon ko sa kalibog. Ug kay batan-on pa lagi, gisagop ko na lamang usab ang pagtuo nga ang merkado mahimo usab nga tawgong carbon. Misamot dihang nahipadpad na gayod ako sa Sugbo diin ilado kaayo ang terminong carbon. Bisan sa lungsod sa Bogo nga nahimo ko na usab nga home-town, ang merkado ning maong lungsod nailhan gayong carbon. Dihang nabalhin ang merkado sa Bogo aron sa pagpatahom ug kahamugaway, ang bag-ong merkado gitawag na usab og 'bag-ong carbon'. Kon mangutana ka sa usa ka negosyante kon hain kini maninda, moingon kini pagtubag nga naa sulod sa carbon. Klaro ug tin-aw kaayo nga ang merkado gisabot gayod nga carbon. Ug dili kay usa o duha lamang ka tawo ang mingsagop o nagtuo niini. Bisan gani ikaw nga nagbasa niini malagmit nga usa usab sa nagtuo sa ingon. Nahinumdom ko nga usa ka announcer ug banggiitang komentarista sa radyo mituki sa mga anomaliya sa usa ka merkado. Ug wala ko malimot nga labihan niyang nakayawit ug nakalitok sa terminong carbon ingon nga merkado. Apan walay malisya niadto kay ang kadaghanan (dili tanan) nagtamod man gayod sa ingon nga pagtuo. Apan dihang gikahinabi ko si Ginong Ernesto Damayo, usa ka hamtong barbero nga lumad nga taga lungsod sa Bogo, ingon sa nalamdagan ako sa usa ka talagsaong kahayag ug nakatuaw nga pagkadako diayng sayop ang paghingalan og karbon sa merkado. Ang hamtong mihubit kanako sa kasugiran kon diin magsugod ang terminong carbon. Sumala sa asoy ni Ginong Damayo, ang carbon diha magsugod sa tambak niadtong carbon— usa ka matang o elemento sa mina nga igsusugnod sa dagkong mga makina niadtong unang panahon— nga gitumod ug diha pundoka sa dapit nga maoy gitarokan sa merkado publiko nga karon nailhan kaayong Carbon sa Sugbo. "Wala pa matukod ang merkado, daan nang nainila ang maong dapit sa tawag nga carbon tungod lagi niadtong maong elemento nga didto magtipun-og. Usahay tawgon kini nga carbonan," pasabot sa hamtong manunupi. "Ang mga tawo niadto kon moadto sa maong dapit, moingon nga moadto ko sa carbon o sa carbonan. Bisan sa nahunong na ang pagtambak sa mga carbon sa maong luna, ang tawag nga carbon o carbonan sa maong dapit wala na mapapas. Hangtod nga natukod ang merkado sa maong dapit, gitawag lang gihapon kini og carbon. Ug dinhi magsugod ang sayop nga pagtuo," dugang pamahayag sa hamtong. Ang mga bag-ong tubo nga wala masayod sa maong kasugiran, nagtuo gayod nga ang merkado mahimo usab nga tawgong carbon. Maoy hinungdan nga niadtong pagkasunog sa merkado publiko sa lungsod sa Carmen, moduha na ka tuig ang minglabay, usa ka reporter sa radyo nagkanayon sa iyang taho nga mikabat kunog pila to ka milyon ang danyos sa pagkaugdaw sa carbon sa Carmen. Kataw-anan kaayo apan dili kita makabasol kay lagi biktima lamang kita sa usa ka sayop nga ato pang nasunod. Higalang magbabasa, panahon na tingali nga ato kining hatagan og pagtagad. Hinuktokan ta kini ug timbang-timbangon kon angay ba kining tul-iron o hingpit na ba lang natong kalawaton ang maong pagtuo. Ang tanan mag-agad ra unya sa tagsa-tagsa nato ka katungod kay kining sinulat wala mamugos sa pagkorehir hinunoa mao lamay pag-ugkat sa usa ka sayop nga migamot.—

Pandan

Kuha ni MANOY EGAY



PANDAN, tanom nga humot kaayog luto kon itambaw sa kan-on.

Usa usab kini ka epektibong herbal nga maayo sa lainlaing balatian.

Bagon sa Makati

Kuha ni MANOY EGAY



Tingali di ka katuo nga kining mga bagona anaa ra sa gamayng lasang sa Greenbelt Park, sa Dakbayan sa Makati.

Kini usa sa mga kuha ni Manoy Egay sa iyang pagkober sa Bogo-Makati Sisterhood Signing.

Bogo City Officials

Kuha ni MANOY EGAY



Ang mga opisyales sa Siyudad sa Bogo samtang sadya kaayong mingsud-ong sa kaliyongan sa Makati City didto sa Helipad ibabaw sa Makati City Hall.

Si Manoy Egay nakakuyog sa grupo aron pagkober sa kalihokan alang sa Bisaya Magasin kortesiya kang Sir Rudy Pescante.

Sa Helipad

Kuha ni MANOY EGAY



Handomanang hulagway uban sa mga city official sa Siyudad sa Bogo.

Kuha ni Manoy Egay sa Helipad sa Makati City Hall samtang ang grupo sa mga opisyal pinangulohan ni Bise Mayor Santiago Sevilla mi-tour sa Makati aron pagtambong sa pinirmahay sa "Kasabotan sa Panag-igsoonay" tali sa Makati City ug Dakbayan sa Bogo.

Cultural Center of the Phil.

Kuha ni MANOY EGAY



Ang ambongang Cultural Center of the Philippines (CCP), ang sabakan sa arte ug kulturanhong kahilipsan sa nasod, nakuhaag hulagway ni Manoy Egay samtang nag-angkas sa motor ni Iyo Omar Khalid.

Kapilya sa Greenbelt

Kuha ni MANOY EGAY


Kapilya sa Greenbelt Park, Dakbayan sa Makati. Usa sa mga destinasyon sa buot mamalandong, magpabugnaw, o maglulinghayaw sa kinapusoran sa gitawag og Kapital sa Pamatigayon sa nasod.


May misa dinhi matag karon ug unya, ilabi na sa adlawng Domingo, usa ka parke nga nahimutang duol sa Glorieta Mall, Land Mark, ug siyempre sa Greenbelt mismo. --

Voices of the regions

By RONALD LIM
Manila Bulletin, Students & Campuses Section, September 7, 2008

Two recent Palanca awardees

hope to encourage

young Filipinos to write

in their native tongue


For Edgar Godin and Ariel Tabag, winning the Palanca Award for their short stories mean more than just recognition of their literary skill. It is an opportunity for them to show the nation that literature in the regions continues to thrive, despite the challenges that our regional languages face in this increasingly globalized world.

Thirty-six-year-old Godin won second prize in the Maikling Kuwento-Cebuano category for his story "Bingo", while 30-year-old Ariel Tabag won second prize in the Maikling Kuwento-Iluko category for his story "Littugaw".

Both of them work for the Manila Bulletin Publishing Corporation: Godin is the associate editor of Bisaya Magazine, while Tabag is the entertainment editor of Bannawag Magazine.

The two credit their passion for writing to the simple act of reading magazines. "Para akong wild orchid na sumulpot," says Godin. "Wala akong kamalay-malay dati na puwede palang mag-sulat. Dahil sa pagbabasa ng magasin, doon ko napansin na puwede palang ganito, gagawa ka ng storya tapos mapupublish."

"Mahilig kami ng kapatid ko. Nakuha namin siguro dahil sa maagang pagka-expose sa Bannawag. Linggo-linggong bumibili ng Bannawag yung tatay namin," adds Tabag.

Growing up, the two would write any way they could. Tabag would write poetry and send it to a radio station that read poetry online, while Godin started out by contributing jokes to local magazines.

Opportunity came knocking Godin’s way when his work finally started getting published. "Noong nagsimula nang ma-publish yung mga gawa ko, nagkataon naman na nakuha kaagad akong staff sa magasin. Biglaan din yon. Nangangailangan sila ng staff at ako iyong napili nila. Nakatanggap ako ng telegrama noon eh, sabi ko ‘Ano kayang gagawin ko roon? Tagaligpit?’" he jokes.

Tabag would come from a stint in the seminary before he became a part of Bannawag. And even then, he had to work hard for it. "Kahit nasa seminary na ako, nagsusulat-sulat pa rin ako ng mga tula. Noong lumabas na ako, sinubukan ko magpadala dito sa Bannawag. Siyempre, noong una hindi na-publish," he recalls. "Talagang pinuntahan ko iyong mga editor para tanungin kung ano ba ang gusto nila. Humingi ako sa kanila ng mga tips. Nahasa din siguro, dahil sunod-sunod na iyong na-publish na tula at kuwento."

The combined time the two have spent in Bisaya and Bannawag spans almost two decades, and they say that the training they’ve received during their tenure has been an invaluable help to their writing skills. Godin says that his training as a journalist has helped widen his perspective, while Tabag says it has given him objectivity when it comes to his work. "Dito, natutunan ko kung paano maging editor sa sarili kong gawa. Natutunan kong ihiwalay iyong gawa ko at titingnan ko siya na iba sa akin. Nakikita ko iyong mali o kagandahan niya," he says. "Alam mo na rin kung ano iyong ayaw ng editorial. Maraming kailangan ang magasin na hindi alam ng writer; ikaw alam mo na iyon."

REAL-LIFE
Both Godin and Tabag say that the ideas for their stories came from real life experiences. "Littugaw" narrates a day in the life of a Filipino priest, something that Tabag knows intimately about through his time in the seminary. "Bingo", which features different characters with various concerns discussing society while playing the story’s namesake, is something that Godin actually does on a regular basis.

"Nakuha ko iyong ideya ko para sa story dahil naglalaro talaga kami ng bingo. Sumasali talaga ako sa mga laro, hanggang sa may nag-stick. ‘Aba, parang maganda ito.’ Dinevelop ko hanggang sa may mabuong storya," says Godin.

However, neither one says that they were sure their entries were going to win, not even Tabag, who had already won a Palanca in 2003.

FIGHTING THE BIASES AGAINST WORKS IN FILIPINO
While their triumphs are certainly cherished, Godin and Tabag also say that their wins also serve to emphasize the fact that literature in the regions is often overlooked by a Manila audience that is often biased towards Filipino or English works. "Nakikita naman natin na walang gaanong importansiya na binibigay sa literatura ng rehiyon. Sa publication pa lang ng mga aklat, talong-talo na regional. Sa exposure, kapag nanalo ka sa Filipino, national ang dating mo. Pag region, lokal lang iyan. Sa pagtingin-tingin lang natin sa paligid, napapansin na natin na talagang medyo dehado nga ang mga regional," says Godin.

Godin believes that the readers in Manila are missing a lot by not opening their mind to the literary works that the regions have to offer. "Yung mga galing sa region, siyempre nakakaintindi ng Tagalog, nakakaintindi rin ng English. Ang mga taga-Maynila, palagi na lang silang magtatanong kung saan nakarating ang rehiyon sa pagsusulat.

"However, being ignored by Manila’s literary scene isn’t the only problem that literature in the regions has to face. The two note that more and more young people are veering away from speaking in their native language, and this does not bode well for the future of the country’s culture. "Itong mga wikang ito kasi ay bahagi ng pambansang kultura. Paano mabubuo ang pambansang kultura kung mawawala ang mga wikang ito? Dito mo rin mas maipakikilala ang sarili mo bilang isang tao," says Tabag.

"Gawa ng Pilipinisasyon na itinakda sa Saligang Batas, naiiwanan talaga ang lokal na wika. Mula sa pagkamulat ng mga bata, dahil sa TV, Filipino ang kinalakihan nila. Ang nangyayari sa wikang katutubo ay nasisira. Ituturing ka pang baduy kapag nagbabasa ka ng Cebuano o Ilocano," adds Godin. "Para sa akin kasi, ang isang lenguwahe ay walang substitute. Buhay ng Bisaya, isulat mo sa wikang Bisaya. Buhay ng Ilokano, hindi mo puwedeng sulatin sa ibang wika, lalo na sa paraan ng pagsasalita at pagbigkas."

More often than not, it is competitions like the Palanca which give them an opportunity to show what the regions can offer, and the two are entirely supportive of a younger generation continuing on competing in tilts like this. However, they also agree that more needs to be done. "Kung maari, mas maganda kung mai-translate para maintindihan ng kalahatan. Pangalawa, mabigyan ng atensiyon sa Department of Education, para maipaalam sa kabataan na ganito ang sitwasyon. Hindi naman masama ang pambansang wika, kailangan din natin. Ang sa akin lang, huwag sanang iwanan ang lenguwaheng maliliit. Ang maganda sanang gawin, pagtuunan natin ng konting pansin ang katutubong wika para sabay na uusbong ang wika ng mga Pilipino," says Godin.

"Dapat iyong mga batang Ilokano, dapat sa early stages pa lang, ang pagtuturo ay Ilokano. Kung ready na ang utak nila para tumanggap ng bagong wika, doon mo ipasok and Tagalog o English. Pero unang-una dapat ay matuto siya sa kanyang katutubong wika. Kailangang bigyan ng pagkakataon ng gobyerno na makilala rin ang mga wikang ito," adds Tabag.

The two hope that their wins encourage young people to write in their native tongue, whatever it may be. "Ang pagsusulat naman kasi ay kung saan ka komportable. Kung anong wika kung saan nila mas naihahayag ang sarili nila, iyon ang gamitin nila. Kung iniisip mo na mas madaling sumikat sa Ingles, darating din iyan. Nandoon naman kasi sa gawa mo. Kung Ilokano ka at Ilokano ang gamit mo, mas buo ang sinulat mo," says Tabag.--

Manila Bulletin writers win honors in Palanca Awards

Manila Bulletin, Sept. 2, 2008 (Headline page)


Two journalists from the Manila Bulletin Publishing Corporation bagged top prizes in the 2008 Don Carlos Palanca Memorial Awards for Literature, which held its awarding ceremonies at the Peninsula Manila Hotel yesterday.

Edgar S. Godin, associate editor of Bisaya Magazine, won 2nd prize in the Maikling Kuwento-Cebuano category while Ariel Tabag, entertainment editor of Bannawag Magazine, bagged 2nd prize in the Maikling Kuwento-Iluko.

Bisaya and Bannawag are among the Bulletin’s leading regional language publications.

Godin, a first-time Palanca winner, submitted his winning piece titled "Bingo", a discussion of society by different characters with various concerns while playing the popular bingo game.

Other winners in the Maikling Kuwento-Cebuano category include Macario Tiu, who took the 1st place award, and Lilia Tio who bagged third prize honors.

"I really didn’t expect to win. It is really an honor. A Palanca award is the highest possible award any Filipino writer can get," Godin said.

Tabag, on the other hand, is a previous Palanca winner, also in the Maikling Kuwento-Iluko. His winning piece, "Littugaw", narrates a day in the life of a Filipino priest.

Other winners in the category are Danilo Antalan who won first prize, and Aurelio Agcaoili who placed third.

Last night’s awarding ceremony had for its guest speaker Department of Education Secretary Jesli Lapus, whose presence gave emphasis to the importance of education in the crafting of literary masterpieces.

Now on in its 58th year, the Palanca Awards remains one of the most prestigious and sought-after literary awards in the Philippines, with this year’s roster of winners almost equally distributed among Palanca veterans (57%) and first- time winners (43%).

Established in 1950 to honor Don Carlos Palanca Sr., the award aims to help develop Philippine literature for writers to craft their most outstanding literary work; to be a treasury of the Philippines’ literary gems from our gifted writers; and to assist in its dissemination to the public, especially the students.

For more information, visit the Palanca Awards website at http://www.palancaawards.com.ph/.

The following is this year’s complete roster of winners:

Filipino Division

Maikling Kuwento
1st – Maria Lucille Roxas (Game Show), 2nd – Lemuel E. Garcellano (Anghel Kalahig), 3rd – Rommel B. Rodriguez (Kabagyan).

Maikling Kuwentong Pambata
1st – No Winner, 2nd – April Jade B. Imson (Si Karding at ang Buwaya), 3rd – Allan Alberto N. Derain (May Tatlong Kurimaw)

Sanaysay
1st – Jing Panganiban Mendoza (Ang Pagbabalik ng Prinsesa ng Banyera), 2nd – Michael M. Coroza (Ang Mabuhay Singers at Ako sa Pag-awit at Pag-ibig), 3rd – Eugene Y. Evasco (Agaw-buhay)

Kabataan Sanaysay
1st – No Winner, 2nd – No Winner, 3rd – Allen D. Yuarata (Nang Dumating si Joe)

Tula
1st – Mikael de Lara Co (Ang Iba’t-ibang Ngalan ng Hangin), 2nd – Renato L. Santos (Sari-saring Salaghati… (At good-bye-my-kangkungan), 3rd – Niles Jordan Breis ("Rubrica" mga lakbay nilay at pagbubunyag)

Dulang May Isang Yugto
1st – Floy C. Quintos (Ang Kalungkutan ng mga Reyna), 2nd – Debbie Ann Tan (Teroristang Labandera), 3rd – Allan B. Lopez (Masaganang Ekonomiya)

Dulang Pampelikula
1st – Emmanuel A. Dela Cruz/ Michiko Yamamoto (1434456 – "The Singalong Singhs"), 2nd – Dennis Marasigan (Joy), 3rd – Alfred Aloysius Adlawan (Padyak)

Dulang Ganap ang Haba
1st – No Winner, 2nd – No Winner, 3rd – No Winner

Regional Division

Maikling Kuwento – Cebuano
1st – Macario D. Tiu (Tsuru), 2nd – Edgar S. Godin (Bingo), 3rd – Lilia Tio (Sapatos)

Maikling Kuwento — Hiligaynon
1st – Leoncio P. Deriada (And Pagbalik sang Babaylan), 2nd – Alice Tan Gonzales (Dawata, Anak), 3rd – Marcel Milliam (Bitay)

Maikling Kuwento — Iluko
1st – Danilo Antalan (Dangilen), 2nd – Ariel Tabag (Littugaw), 3rd – Aurelio Agcaoili (Alegoria Uno)

English Division

Short Story
1st – Ian Fermin Rosales Casocot (Things You Don’t Know), 2nd – Tara FT Sering (Good People), 3rd – Nadine L. Sarreal (Night Sounds)

Short Story for Children
1st – Celestine Marie G. Trinidad (The Storyteller and the Giant), 2nd – No Winner, 3rd – Kathleen Aton-Osias (The Mapangarap and the Dream Trees)

Essay
1st – Jose Claudio B. Guerrero (Talking to a Fu Dog on a Wedding Afternoon), 2nd – Katrina Stuart Santiago (Mirrors), 3rd – Jhoanna Lynn Cruz (Sapay Coma)

Kabataan Essay
1st – Miro Frances Dimaano Capili (Rated X), 2nd – Cristina Gratia F. Tantengco (Things that Lie Beyond the Postcards), 3rd – Elfermin Manalansan Mallari, Jr. (The Roads and Dreams that Meander)

Poetry
1st – Francis C. Macansantos (Morphic Variations), 2nd – Anna Maria Katigbak (Sl(e)ights), 3rd – Marie La Viña (The Gospel According to the Blind Man)

One-Act Play
1st – Maria Clarissa N. Estuar (Anybody’s Revolution), 2nd – Percival Intalan (Secret Identities), 3rd – Joachim Emilio B. Antonio (Newspaper Dance)

Full-Length Play
1st – Peter Solis Nery, 2nd – No Winner, 3rd – No Winner

Grand Prize Winners
Nobela: Norman Wilwayco (Gerilya)
Novel: Grand Prize – Miguel Syjuco (Ilustrado).--

Museyo Rizal

Ni E.S. GODIN
Nakuha niadtong Nobiyembre 5, 2008


Dinha nianang ikalimang ang-ang simpig sa wala nako masulat sa kinamot ang sugilanong "Ang Tawo Sa Kangitngit" (The Man In Darkness) taudtaod na ang nakalabay. Duha pay liwat nako adto. Di ko matuhay pagsulat sa balay kay mangilog sa papil ug lapis ang mga bata, maong gidala nako sila (uban sa akong pares) sa Luneta aron malingaw. Mao nga dinha nianang ika-5 nga ang-ang ko makapahimutang ug diha nako ihurot og utong ang nagpuyos nga ideya sa maong mubong sugilanon.--

Si Lapulapu, Si Rosas Pandan: Pamukway Sa Bisayang Arte

Ni RICHEL G. DOROTAN

Bisaya, Nobiyembre 19, 2008

ANG Kadugong Bisaya usa ka kapunongan sa mga Pilipinhon sa bisan diing suok sa kapupud-an o sa kalibotan nga naglitok og Binisaya dinha sa konteksto sa pinulongan ug kulturanhong kadugtongan ba kaha. Ang KB nagtinguha sa paghiusa sa kusog Bisaya alang sa katuyoan sa pagpatunhay sa ilang kailhanang kulturanhon, pinulongan, ug tradisyon ingon nga tipik sa Pilipinhong Nasod. Ang KB mirekognisar usab sa ilang labing suod nga igsoon: ang mga Ilonggo, Waray ug uban pang kaliwat Bisaya.

Sama sa ubang kapunongan, ang KB nagtinguha sa pagtikad sa kahiusahan sa tanang kasakopan ingon nga asosasyon.

Sa gipahigayong press briefing, si Dr. Jose "Pepe" V. Abueva kinsa maoy tsirman sa hunta sa mga direktor nagkanayon: "Mahinungdanon uyamot alang natong mga Pilipinhon ang pagkat-on, pagsulti ug pagsulat sa Binisaya kun sa uban pang rehiyonal nga mga pinulongan ingon nga inahang dila."

Ang pamuno sa Kadugong Bisaya nga si Baltazar "Bal" Endriga miingon sab nga panahon na para ipakita sa kapupud-an ang kontribusyon sa mga Bisaya sa kaumolan sa nasodnong kahimatngon. "Kahiusahan dinha sa panaglahi," maoy iyang giluwatan.

Agig sanong sa dakong hagit nga dad-on sa kaulohan ang kulturang Bisaya, ang Kadugong Bisaya nangahas pagpaluyo og pasundayag nga pagasabakon sa Cultural Center of the Philippines (Tanghalang Nicanor Abelardo).

Ang tinuod, may nag-una pang mga proyekto nga susama sa mahitabo karong Nobiyembre 22, 2008. Apan kini ang kinaunhang musical extravaganza nga pagapaluyohan sa Kadugong Bisaya sa kaulohan. Bisan kita namuhon-puhon niining nag-angat nga kulturanhong pasundayag, ang tanang sakop ug patron sa kulturang Bisaya gibati sab og dili tiaw nga kakulbahinam.

Ang mga bisita abiabihon sa Binisayang potahe sa mga pagkaon sa dili pa magsugod ang pasundayag didto sa Pasilyo Vicente Manansala sa sulod gihapon sa CCP. Ang gipasibantog nga Bisayang dalit maoy imong makita: puso, apan-apan, butong, budbod, arroz ala valenciana ug uban pa. Duna say tuba ug uban pang lumadnong alak nga mahimong tangwayon.

Ang musical director nga si Chris Millado (kinsa didto magpakabatid sa teyatro sa New York) miingon nga dili basta-basta kini nga konsiyerto. Ang kinatibuk-ang parada sa arte sa sayaw ug awit gidisenyo pagpakita sa kasaysayang politikal ug kultural sa mga Bisaya. Ug wa ka! Ang tablado gidisenyo sa bantogan-sa-kalibotan nga stage designer nga si Kenneth Cobonpue— nga usa sad ka Bisdak, puyra buyag! Gidisenyo kini nga inspirado sa siloweto sa bangka ug pantalan diin ang mga performer mosulod-gawas sa maartehong pormang tablado. Si Lapulapu ang piguratibong manggugubat luwan sa bangka ug si Rosas Pandan ang alusyon sa Sugboanong katahoman— ang babayeng naghulat sa pagdunggo sa iyang minahal sa pantalan. Sa laktod, ang bantawan maoy pagpangita sa mga Lapulapu sa sulod nato ug mga Rosas Pandan sa atong kultura. Sa tablado pa lang daan, aguy… makapanamin na ta sa atong gigikanang kasaysayan.

Ang telon buksan sa usa ka symphonic overture nga ugay-ugayon sa kinuldasang mga tulunggon sa Philippine Harmonic Orchestra ubos sa witik sa baston ni Maestro Josefino "Chino" Toledo.
Pagasundan kini sa piniling mga piyesa nga kinapon sa musical nga "Lapulapu". Ang dagkong mga esena— sama sa engkuwentro sa Sugboanong manggugubat ug Uropanhong kolonisador— maoy makita niining rock musical nga pagabidahan ni Cesar Montano ug pagaduyanon sa awit sa bantogang Philippine Madrigal Singers uban ang interpretasyon sa mga kiay ug sura sa Ballet Philippines.

Ang maong dalit pagasundan sad dayon sa hiniusang folk rock ug ethnic music nila ni Joey Ayala ug Bayang Barrios sa binag-ong interpretasyon sa manggugubat sa kontemporaryong panahon— ang manggugubat batok sa kakabos ug pagpanalipod sa kalikopan.

Pagasundan kini sa jazz version sa "Waraywaray" nila ni Jaya ug sa way kaluya niyang inahan, Elizabeth Ramsey. Si Verni Varga moawit usab sa "Matod Nila" nga pagaduyogan sa Philharmonic Orchestra. Ang way kamatayong "Usahay" ipabuhagay sa Bisdak nga mag-aawit, Raki Vega. Awiton sab ni Cesar Montano ang "Kahibulongan"— theme song sa pelikulang "Panaghoy Sa Suba".

Usa sa atnganan mao kining acapella sa Philippine Madrigal Singers sa mga klasikong awit ni Yoyoy Villame. Ang novelty makigtagbo sa mainstream? Motaas ang inyong kilay. Apan nasayod na tag unsa kining PMS sa natad sa musika.

Ang Ballroom Suite pagaharian sab ni Jose Mari Chan kinsa moawit sa orihinal niyang mga komposisyon nga maoy naghatag niyag ngalan uban sa Cebu Dance Sports Association.
Ang tabil mahulog uban sa pag-awit sa kinatibuk-ang cast sa "Kasadya Ning Taknaa".

Barato ug maabot ra ang pulta. Ang mga estudyante may deskuwentong 50%. Alang sa dugang kasayoran bahin sa tiket, tawagi ang (02) 934-4865 ug pangitaa si Ms. Alfon. Ug hibaw-i nga ang gamay nimong gibayad sa tiket dakog ikatabang aron magpadayon ang dagkong mga programa sa Kadugong Bisaya. Ah, maghiwasa gani ta kon di katan-aw sa langyawng mga mag-aawit. Unsa na kaha kon makita nato atong pagka tawo ibabaw sa tablado.

Kitakits nya ta, Bay, ug saulogon ta sa makausa pa ang diwa sa dugong Bisaya.—

Duha ka Librong Garbo Bisaya

Teksto nila ni ESG ug RGD
Potogaleri, Bisaya Nobiyembre 19, 2008


Dili Tanang Matagak Mahagbong

NAG-ALISNGAW pa gikan sa hudnohan, kining maong libro maoy pungpong sa mga balak ni Adonis Durado nga gi-launch niadtong Oktubre 18, 2008 dungan sa pagbukas sa "art exhibit" sa mga obra nila ni Prof. Radel Paredes ug Josua Cabrera didto sa Gallery Q sa Norkis Group Management Systems Inc. sa A.S. Fortuna, Mandaue City.

Ang maong libro may 188 ka pahina nga giundan sa 60 ka balak, apan matod sa tagsulat, 61 gyod tanan apan iya na sa magbabasa ang pagpangita sa usa. Ang mga balak— nga dasok sa binag-ong ekspresyon madula-dulaong naghulagway sa sensibilidad nga Bisaya— gihubad sa Iningles ni Dr. Merlie Alunan ug ang introduksiyon gikan sa panulat ni Magbabalak Vicente "Butch" Bandillo.

Kapulongan: Conversations With Cebuano Writers

LAING libro nga angay mabatonan mao ang "Kapulongan: Conversations With Cebuano Writers". Niining maong libro, mabasa nato ang tinagoang pamato sa mga magsusulat luyo sa ilang mga obra. Ang teksto niini mao mismo ang transkripto sa panaghinabi sa mga tigpanukiduki ngadto sa inilang mga magsusulat nga Bisaya sama nila ni Gremer Chan Reyes, Godofredo Roperos, Simeon Dumdom Jr., Ernesto Lariosa, Lamberto Ceballos, Josua Cabrera, Michael Obenieta, Ester Tapia, Januar Yap, Dr. Erlinda Alburo, ug Bambi Beltran, sa paghingalan lang og pipila. Mabasa usab ang sampol nga obra sa matag magsusulat nga nahilakip. Ang libro gieditan ni Dr. Hope Sapandan-Yu.

Gipatik kini sa University of San Carlos-Cebuano Studies Center ubos sa pagpaluyo sa Sunflower Press (Canada). Ang libro may pasukip nga DVD (kining makita sa hulagway) sa pakighinabi sa mga magsusulat.

Tungod sa maayong pedbak, mogawas na sab sa dili madugay ang ikaduhang bolyum sa laing hugna sa mga magsusulat.—

Si Iya Pinang

Ni E.S. Godin
Bisaya Magasin, Mayo 30, 2001

(Kining maong sinulat, matod pa sa frontman sa Radstuff Band nga si Mesio— kinsa kyut kaayog ngisi basta makatimaho nag Redhorse sama aning makita sa hulagway— maoy nakadasig niya pagtagik sa usa sa popular nilang kantang “Si Nanay Pinang”.)

INUMOL ka sa gamhanang mga kamot ni Bathala, Iyang Pinang. Gihimugso nga ginasahan sa katahom ug bahandi nga dili hitupngan. Katahom nga giilang paraiso busa giampingan sa mga mahigugmaon apan giguba, giwatas-watas ug gipasagdan sa mga tawong maitom og balatian.
Bahandianon ka, Iya Pinang, nga igo na untang kabuhian sa imong mga kaliwat. Apan nakawang kay nahimo na man hinuon kining pabilo sa kaguliyang. Gikumkom kini sa pipila ka gamhanan, giilog-ilogan daw ang bola sa basketbol nga kutob sa makagunit nagtinguha sa paghansak niini sa lungag aron pag-angkon og kaugalingong kadungganan.

Kaniadto pa nga daghan ang nagtinguha kanimo, Iya Pinang, tungod sa nabatonan mong hiyas ug katahoman. Gikaibgan ka sa kadaghanan, taga lagyo man o taga duol. Walay silingan nga wala maibog kanimo. Gani, daghan ang mingsulay pag-angkon kanimo ginamit ang bisan unsang paagi, makuha ka lang.

Apan gipanalipdan ka sa pipila nga gikan mismo sa imong sabakan. Mingsinta sa kasuko sila si Andoy ug Milio. Misuki si Pepe ug hilom nangitag paagi unsaon ka pagluwas. Si Polinar nga kanunay naghinuktok sa imong kahimtang. Si Juan, si Gorio, si Marcelo ug daghan pa nilang sumusunod nga parehong mingsugal sa ilang mga kinabuhi aron pagpanalipod kanimo. Apan pila ba sila nga tinuod gayod nga nagmahal kanimo? Makatug-an ka ba, Iya Pinang?

Taas-taas na ang kutay sa katuigan nga imong gikuwentas kay kaluha ka man sa panahon. Baga na ang tumpi sa kasaysayan nga imong napunpon. Apan dungan niini, miinat ug miinat usab ang listahan sa imong mga utang. Akoy gikulbaan, Iya Pinang. Unsa ba kining imong gidangatan?

Kaniadto diin pipila pa lang kabuok ang tawo, halos managkaila ang tanan. Pagkalalim handomon niadtong mga panahona. Ang hangin lab-as pa kaayong nanuhot-suhot sa kalasangan. Ang tubig dalisay pang nanagayday sa bugan sa kabungtoran.

Karon, wan-a magkailhanay, ultimo managsoon nagpinatyanay. Nanag-ilog sa gahom ug bahandi. Isigpaneguro sa kunohay ilang umaabot. Unsaon na lang kaha ang mga nanagpakaitoy? Kadtong tinuod nga nahigugma sa kalinaw? Gikinahanglan bang moapil sa bugno aron maangkon ang giingong kalinaw?

Daghan ang mingbarog ug ming-angkon nga sila kuno maoy angayang lider. Aduna usay nagpakasamaritano ug mitanyag sa unsay ilang mahimo. Apan may nahitabo ba? Ang tanan nakawang ug ang tinuoray, pipila lamang ang nabulahan. Ang kahakog maoy mihari. Kon dili ka maayong tawo, kontrahan ka. Apan kon maayo ka usang tawo, pangitaan kag bikil aron ka mapukan. Morag maingon-ingon na lamang niini ang dagan. Daw nahisama sa naandang tuyok sa Adlaw. Mobuntag, moudto, mohapon, mogabii. Unya mobuntag na man, moudto, mohapon ug mogabii. Hangtod asa kutob ba ang pagsubang ug pagsalop sa Adlaw? Ug ikaw, Iya Pinang, mohangtod ka kaha hangtod mosubang pa ug mosalop ang Adlaw?

Gikulbaan ko, Iya Pinang. Sa akong tan-aw, daw tigulang ka na kaayong makig-ambas sa haring Adlaw. Unsa na man unyay mahitabo kon mangunot na ang mabihagon mong katahom ug mahurot na ang nahabilin mong bahandi?

Sa mga suliran nga imo karong gipas-an, may nasiplatan ka bang seguradong sulbad? Sa akong napanid-an, Iya Pinang, morag wala gayoy bisan usa na lang sa labing bug-at mong suliran ang nahatagan og hingpit nga kasulbaran. Pulos da gayod bangil-bangil ang gihimo sa imong mga piniyalan.

Sa kalibotan sa akong imahinasyon, daw nahisama ka na hinuon sa usa ka mangtas nga gitabangag bukbok, gikabay-an ug giyatak-yatakan. Makaluluoy ka kaayong sud-ongon, Iya Pinang. Naningkamot ka unta pagbangon apan ila ka na usab kabay-an. Buot kang molingkawas apan lig-on ang mga bukton nga mingguwarni kanimo. Daw gibilanggo ka sa kaugalingon mong kahuyang. Nahisama ka sa usa ka karaang tugas nga gigakos sa dakong dakit o kaha sa usa ka tuod nga gianay.

Mao man gani nga sa akong pagpanghupaw, dili ko kapugngan ang pagpigsot sa pangutana nga nag-ul-og og kahingawa: “Hangtod kanus-a kaha ang imong paglahutay?”—

Kilumkilom sa MOA

Kuha ni MANOY EGAY



Kuha niadtong Disyembre 2006 sa wala pa maesnats ang among Pentax Camera didto sa Kilometro Zero sa Parke Rizal kun Luneta duha ka bulan human makuha kining hulagway.

Salamat sa esnatser nga mibira adto, nailisan nuog Canon, PS ra nuon gihapon, among gamayng himan.

NCCA Writers’ Prize

Ni Manoy Egay


NIADTONG Hulyo 25 ning tuiga, ang National Commission for Culture and the Arts (NCCA) mipasidungog sa lima ka mananaog sa 2007 NCCA Writer’s Prize sa mga kategoriyang Essay Category (English), – nga nakuha ni Ed Maranan sa iyang obrahonong "The Country in the Heart: A Writer’s Times and Travels"; Literary Biography Category (English/Filipino) – nga nasapupo usab ni Elyrah Loyola Salanga sa iyang sulatonong "Alfredo Navarro Salanga: Sa Mga Pahina at Ibang Salaysay"; Novel Category (Lengguwaheng Cebuano) – napunggit ni Telesforo Sungkit, Jr. sa ulohang "Mga Gapnod sa Kamad-an"; Poetry Category (Lengguwaheng Bicol) – nadughit ni Kristian S. Cordero sa iyang "Segunda Mano"; Short Stories Category (English/Filipino) – nga pagasulaton ni Rosario Cruz-Lucero sa ulohang "Papa’s Field and Other Stories of the Disappeared".

Duna sab untay Drama Category (sa bisan unsa nga lengguwahe sa Panay) apan walay midaog ning maong kategoriya.

Ang mga mingdaog nanagpakadawat og grant nga mokabat og P250,000 matag usa ingon man tropeyo, ug sertipiko.

Sa Gabii sa Pagpasidungog nga gipahigayon didto sa NCCA Lobby, NCCA Bldg., 635 Gen. Luna Street, Intramuros, Manila, kaming taga Bismag wa magpaulahi pagtambong aron personal nga mahimamat ug kapahalipayan ang mananaog sa kategoriyang nobelang Binisaya.

Ug tuod man, wa mi mauwat sa among dakong tuyo— gikahinabi gyod namo si Jun Sungkit tipon sa daghang inilang mga magsusuwat sa nasod. Maoy kauban ni Jun ang hait sab og dagang nga misteso Bol-anong si Dexter Cayanes kansang balak "Panggaris" mananaog sa Gawad Komisyon nga gihimoan sab niyag mubong pelikula diin na-finalist sab kini sa Cinemalaya ning tuiga, mitug-an nga si Jun o Telesforo Sungkit, Jr. nanulat sa Iningles, Filipino, Binisaya, ug Binukid nga wa gyod mogamit sa tinuod niyang ngalan— pulos dagangalan ang iyang gi-byline.

Lumad nga Higaonon si Jun— taga Malitbog, Bukidnon— ug adia karon sa Kaulohan isip eskolar sa Unibersidad sa Pilipinas, sa Los Baños sa kursong BS Agricultural Engineering. Apan usahay ang personal nga panaghinabi dili pa makatagbaw. Busa, sa tinguha nga labi pang matugkad ang kinauyokan sa pagka tawo ning garbong lumad nga Higaonon ug ang iyang mga gumaran sa kinabuhi, amo siyang gisegundahag interview pinaagig elektronikong sulat. Ang kompletong interbiyo mabasa sa Bisaya magasin gula Nobiyembre 19, 2008.

Ang bunyag

Ni E.S. Godin

(Napatik sa Bisaya sa gula Disyembre 20, 2006. Migula usab sa websayt kanhi sa UP Likhaan sa UP Creative Writing Institute)


Matentalon ang mga talan-awon nga miluta sa iyang panumdoman samtang nagtutok sa kisame; nagasugnod sa kaaliputo nga dili gayod niya ikapahungaw. Ingog mipabug-at kini og samot sa daw bumubundak nga alimpu’s sa iyang kahiladman nga kaganina pang iyang gibatyag.

Unsa diay? Mao diay ni? Nagasinggit ang iyang galamhan sa kasagmuyo.

Pagkalayo ra ba sa iyang gidamgo kaniadto?-- niadtong nagtubo pa ang gialimahan niyang kahinam. Oo, didto na siya—nahimuntog na siya-- ug naangkon ang pungkay. Apan hain ang gipaabot niyang kadaogan? Sus, kadako ba diay niyang hungog nga naghandurawg kalalim!

“Uy, kadaghan ba nimog arte! Sige, na!” pagahibatian pa niya ang garbosang tingog sa babaye.

“Wa pa ra ba koy atik, biyaan ta ka ron!”

Kadto pay tingog sa ulipon nga gamhanan, nahunahuna niya.

Ug midali siya pagbangon, nag-ilis ug hilom nanaog. Usa na siya ka bag-ong tawo nga naglakaw sa tul-id nga aseras.

Sa unahan, sa may sidsiran sa kangitngit, nagpahipi ang nagpanitsit, “Psst! Tsiks, Bay?”

Apan wa… wa na siya mamati…

(KATAPOSAN)

Sugibuhi

Ni Manoy Egay

(Gigamit isip Mahitungod sa Tagsulat sa basahong "khaliedoskopyo", usa ka librong indie namo ni Omar Khalid.)

Wa ko gyod ipasulat og lain ang akong pagka ako, kay kinsa bay nakaila nako gawas kanako mismo?Si Magsusulat Junne Cañizares kausa miingon, "Kon interesado ang sinulat sa usa ka magsusulat, mas o labawng interesado ang kinabuhi sa maong magsusulat. Apan unsa kahay nakapainteresado sa kinabuhi ning-- gawas nga yano lamang lungsoranong kabos-- may pagka ignorantehon ug wa pa gyod intawon makataak og kolehiyo?

Oo, ignorante!

Di ka motuo? Nia:

Dihang milingkod na ko sa akong puwesto sa kapangulohan human telegramahi ni kanhi Editor Santiago R. Pepito, Jr. nga paalagaron sa Bisaya, labihan nakong nakasuling-suling sa makinilyang diha sa akong atubangan—gipangtestingag tulpok ang tanang, sa tan-aw ko, tulpokonon aron pag-estudyog unsaon kini paggamit. Kay unsaon god (wa lagi tawon pay ikalitog makinilya), ang akong mga tampo kanhi sa didto pa ko sa probinsiya ako man lang ipa-type sa for-hire-typist sa Colon o sa silong sa USJR o di ba sa mga computer café. Pero lagi, kay empleyado na isip staff writer sa magasin, aw, nakakat-on ras kadugayan sa minao-maong ‘T’ system’ kun ‘tinikling system’. Gani, bisan karon nga kompyuter nay gigamit, makapahimuot pa gihapon ko sa mga makamatikod kay bugtong letrang "A" ra man gyoy tulpokonong ayuda sa wala kong kamot.

Hinuon, tingali sab tuog kini maoy nakapainteresado. Kon mao man, Praise the Lord! Mahimo baya sab diayng ma-staff sa magasin, ma-literary editor, ma-associate editor, mamembro sa FAMAS (Filipino Academy of Movie Arts & Sciences), ma-VP sa DFI-Luzon, etcetera ang usa ka ignorante.

May mga makigumarang nag-ingon nga duha day palad sa mga matawog Pebrero— kondili kuno tsolokoy, makinaadmanon. Praise the Lord! na sab, kay kon naugmaan pa pagpanganak si Mama nako niadtong tungora, uska tuig ug pito ka buwan una ideklarar ni Marcos ang martial law, way duhaduha nga kuwang-kuwang gyod unta ko ron ug bata pa unta akong edad.

Hinuon, di malalis nga martial law baby ko ug Vilmanian akong mama. May kadungan man god kuno kong gipanganak nga amo ra sang silingan kanhi sa M.H. del Pilar St., Bogo, Cebu ug kay babaye man, ila ming gibuya. Apan lagot kaayo ko, ampir man god, nga si Vilma hangtod ron sikat pa, apan si Edgar— ambot, nagpatid-patid na man lang segurog lata.

Daghang nangutana kon nganong nadala nako ang pagka Bol-anon nga kon hunahunaon, Bogohanon man gyod kong dako. Ang katin-awan niini anaa sa sugilanong "Ang Salingsing". Oo, ang Bugho, Loon, Bohol maoy namat-an nakog kahayag. Ug nagdako kong si Robinhood—nabata sa dagat diin maoy natad-dulaanan namo ang lapad kaayong punong sa Napo nga gibantayan kanhi ni Papa. Sa edad nga lima o unom ka tuig, maayo na kong mosawom, mamana ug manikop sa katunggan ug manigpog mga gansiyang nga nanaglumlom sa dagkong mga tuod sa kapagatpatan.

Dihang nagpabukid mi, naliwag ang akong hilig sa pagpanglit-ag sa abunda-pa-kaayog langgam, manok-ihalas, unggoy, baksan, hawo, ibid, putyukan nga kalasangan sa Bugho. Sa edad nga siyete ngadto sa diyes, nananggot na ko, mogamag banig nga baliw, ug naahag-ahag ko nag suot ang halos wa pa matandog nga kalasangan ug kawalogan sa pagpanglit-ag ug pagpanguhag nito ug siyapo nga kusog ang demand niadtong panahona.

Paglalin namo sa Mindanao, ang kahilig sa panawom o pamana nahibalik, apan ning tungora dili na sa dagat kondili sa abunda-pag-isda nga sapa. Nakatiro kog ingog-batiis-kadakong halwan, karpa nga ang himbis ingon nag platang dos pesos nga giring-giring kanhi sa wa na lay paghisgot sa uban. Namanso sab pagdaro sa kamad-an ug kabasakan.

Dinhi misubol ang ibog-ibog. Sayong nagmahiligon sa mga chick apan di lang gyod tingali maantigong modiskarteg babaye kay kaluoy sa Diyos, kanunay mang biyaan ug wa say napaangkan. Sanglit tawhanon, may mga higayong nagpakasala apan wa magpatental.

Kay wa na maghunahunag eskuyla, nahingag pagtinda-tindag hilo-da’ng-dagom, martilyo, tawas, ug bisan unsa na lang sa kalungsoran sa Sugbo. Wa madugay, naminyo kang Grace Balayong ug gigasahag tulo ka liwat— si Eiyeen, si Oween ug si Yanyan.

Sa pagtuon nako sa panulat, may usa na ko ka anak. 1996 kadto. Tuig kapin una kapatiki sa panabang ni Maestro F.B. Mag-usara. Ug sa pagka 1998, gitawgan sa kanhi LPI aron paalagaron sa Bisaya ug aron mao na usay ahag-ahagon ang magahob nga kalasangan sa kaulohan— ang Manila.—

Ulan! Ulan!

(Usa ka balak hinubad gikan sa manwal sa Pagpanudlong Di Pormal)

Ulan, ulan, diin ka ba mobundak?
Nganong kadugay mo,
Kadugay mo bang mipatak?

Ulan, ulan, kalalim sa tinagaktak
Mga patak mong ginailiw-gihulat
Daw sayawng sa atop mingpasad.