Ang Antulihaw

Teksto ni Manoy Egay


ANG Antulihaw kun Oriole, usa ka matang sa langgam nga may 6.3 ka pulgada ang gitas-on ug may 20 gramos nga gibug-aton.


Ang hingkod nga laki dunay bright yellow ngadto sa pagka kolor kahil nga may bulok kastanyas sa dughan paubos, abagahan, ug sa ubang bahin sa pako. Ang hingkod nga baye dunay olive green sa ibabawng bahin ug lus-awng dalag ang dughan paubos. Ang tanang hingkod nga antulihaw dunay talinis bulok-tambis nga sungo ug may badlis nga puti sa mga pako.


Sagad makita ang mga antulihaw sa kakahoyan nga dili sutsot ang mga kahoy. Kining mga langgama malingaw sa pagpuyo sa mga kahoy labi na diha sa daplin sa kasubaan ug kasapaan.


Panahon sa pagpasanay, maningaon sila og insekto ug kaka. Kon mausab na ang panahon, mao na say ilang pagakan-on ang hinog nga mga prutas nga daling matunaw sa ilang tinai.—

Ang Punay

Teksto ni Manoy Egay


ANG punay kun fruit dove (Ptilinopus) usa ka langgam nga kamatang usab sa mga salampati. Makita kini sa Southeast Asia ilabi na dinhi sa Pilipinas ug ngadto sa Australia ug ubang mga nasod sa Pasipiko. Usa kini ka dakong pamilya sa salampati nga may 50 ka matang apil na ang uban nga nangahanaw o wala na igkita sa tawo.


Ang mga fruit dove nanimuyo sa kalasangan, sa mga lati o lasang-lasang ug makita usab sa bag-ong milipang kakahoyan. Ang laki maoy naghupot sa teritoryo sa pagsanay, ipadayag niini ang iyang kaandam sa pagpasanay pinaagi sa pag-isa sa mga pako, pagkiay-kiay sa lawas ug pag-agumod. Panalipdan niini ang iyang teritoryo sa kalit nga paglabok-tuhak kon ugaling mapakyas sa pagpadayag nga kini iyang teritoryo. Ang baye maghimo og nipis nga salag nga gama sa mga tukog sa kahoy, gamot ug mga sagbot nga hinakot sa pares nga laki diha sa kahoy ug mangitlog og usa apan usahay duha ka puti nga itlog.


Ang hingkod nga laki lutong pula ang nawong nga dunay itom nga suwang, walay marka sa berdeng bahin sa itaas apan may puti sa bahin sa ubos, nga dunay pughawng pulang pat-ak-pat-ak sa dughan ug bulok kahil ngadto na sa pagka tsokolate ilawom sa ikog. Ang baye nahilahi sa laki kay ang nahauna dunay lugom pink nga nawong ug abohong suwang. Ang ubos nga bahin berde, ang tiyan puti ug sinamon ang ubos sa ikog. Ang bayong nga punay uamgid sa baye apan dunay berde ang nawong. Ang bayong hingpit nga makabaton og balhibo sulod sa 39 ka semana gikan sa pagpamalhibo niini.



Ang punay manggiulawon ug lugos kamatikdan tungod kay mag-camouflage kini sa kadahonan gumikan sa ilang berde nga balhibo. Kasagaran kining makita nga mag-inusara ug magpares, apan ang daghang panon magkatapok panahon nga maningaon sa itaas sa namungang kahoy. Direkta kining mokaon sa hinog nga mga bunga sa kahoy o sa yuta gikan sa tagak nga mga pagkaon sa mga kalaw o mga unggoy. Sahi sa ubang salampati, apan lahi sa kadaghanang mga langgam, makainom kini pinaagi sa pagsuyop.—

Ang Tamsi

Teksto ni Manoy Egay

Ang langgam Tamsi (sunbird) daghan sab og matang kun species. Kining naa sa hulagway maoy komun nga maniba sa tanaman sa mga balisbisan.

Laing matang sa tamsi ang ginganlag "tamsing pulag dughan" kay may pula man nga mibadlis sa dughan niini. Itom o medyo abohon ang bukubuko sa tamsing-pulag-dughan, dili sama aning atong nakita sa hulagway nga buwagawng berde o dagtom-dalag.

Ang mga tamsi usa sa mga langgam nga hawod mohimog maanindot nga salag nga sagad magbitay sa tago nga mga kupungkupong. Kugi silang motagik sa ilang salag nga hinimo sa mga lanot, tagak nga mga balhibo ug uban pang mahumok nga mga butang nga dili daling tuphon sa tubig.

Ang Alimukon

Teksto ni ESG


Ang Alimukon – Wood Dove – (Turtur abyssinicus) laing kamatang sa mga salampati (dove) o punas (pigeon) nga susama sa manatad gawas sa kolor ug ilang habitat. Daghan kini kanhi dinhi sa Pilipinas, apan tungod sa nagkaupaw nga kakahoyan ug sa way puas nga pagpamusil, nagkanihit na kini karon.


Lahi sa manatad nga sagad anha sa yuta manuktok, ang mga alimukon anha ra sa mga kahoy nga maningaon sa gagmayng mga bunga o berries. Kining matanga sa langgam hipalgan usab didto sa Africa ilabi na sa habagatan sa Saharan Desert.


Maghimo kinig salag nga gama sa mga tukog diha sa punoan sa kahoy, kasagaran sa akasya, ug mangitlog og tagduha nga bulok krema. Tulin kining molupad nga dunay regular nga kumpas ug panagsang dayag nga labtik sa ilang mga pako nga maoy kinaiya sa kadaghanang punas.


Ang hindneck sa likod, pako ug ikog luspad nga grey brown, ug ang tinikyop nga mga pako dunay itom nga metallic patches. Dunay duha ka itom nga black bands sa likod. Ang agtang, korona sa ulo ug tangkugo bluish grey, ug nagkahanap nga puti sa nawong. Ang ilawom nga bahin sa lawas pinkish, nga may puti sa tiyan.


Kasagaran itom ang sungo sa alimukon. Ang tingog niini madungog nga hoot-hoot-ho-tu-tu-tutot. Ang bayeg laki pupareho ra, apan ang mga bayong dagtom kaysa mga hingkod, may naghagdan-hagdang bulok-abo sa ubos, ug pipila ka puntik-puntik sa pako.


Ang mga alimukon managpanon nga mamatog sa kahoyng may hinog nga mga bunga.—

Ang Manatad

Teksto nila ni ESG ug ETA
Mga hulagway kortesiya sa flickr.com


Kining manatad maisip nga usa ka matang sa salampati ug usa usab ka punas (pigeon)! Gitawag kini sa daghang ngalan apan sama rang langgama. Ang manatad kun emerald dove (Chalcophaps indica) halapad ang kaylap sa pagsanay nga hipalgan sa tropikong mga dapit sama sa habagatang Asya gikan sa Pakistan ngadto na sa Sri Lanka ug sa sidlakan sa Indonesia ug amihanan ug sidlakang Australia. Gitawag usab sa ngalan nga green dove ug green-winged pigeon, ang manatad dunay daghang subspecies, diin duha niini makita sa Australia, ingon nga longirostris (gikan Kimberly, Western Australia ngadto na sa Cape York Peninsula) ug chrysochlora (gikan sa Cape York Peninsula ngadto sa habagatang New South Wales ingon man usab sa Norfolk Island ug Lord Howe Island).


Kining langgama komun nga makita sa kalasangan, umahan, garden, katunggan o baybayon. Maghimo kini sila og salag nga gama sa mga tukog diha sa kahoy sa gihabogong lima ka metro ug mangitlog og tagduha nga bulok krema.


Tulin kining molupad og direkta, nga dunay regular nga kumpas ug panagsang dayag nga labtik sa ilang mga pako nga maoy kinaiya sa kadaghanang manatad. Sa ekspresyong Bisdak, nahimo kining sanglitanan sa kaabtik o kaidlas: "Tulin pas manatad" o "Idlas pas manatad". Kasagaran kining molupad nga ubos suot sa kakahoyan (ug sa katulin sa ilang paglupad, may mga higayon nga aksidente kining mahasulod sa mga arkitektura sama sa balay sa kabanikanhan agi sa bukas nga bentana o kaha mahabangga sa mga bungbong labi na sa binildohang bahin), apan kon matugaw mas pilion niining mopasok sa libon kaysa molupad.


Ang mga manatad may igo-igong gidak-on apan mas gagmay kaysa komun nga salampati, duna kiniy tipikal nga gitas-ong 23 ngadto sa 28 sentimetros (10-11.2 ka pulgada). Sama sa ubang langgam, ang laki adunay mas hayag-madanihon nga kolor: puting puntik sa tumoy sa abagahan ug abohon nga korona sa ulo, nga wala sa mga baye. Ang mga baye sagad nga tabunon nga dunay bulok abo nga marka sa abagahan. Ang laki magpasundayag og kinimpit nga pagsayaw panahon sa pagpamirig-birig.


Kanunay silang magpangita og tagak nga prutas sa yuta ug diyotay lang ang panahon nga ilang igugol sa itaas sa kahoy gawas kon mamatog. Mokaon sila og liso ug prutas sa nagkadaiyang tanom ug medyo anaron. Ang manatad maoy giila nga bahanding langgam sa Indian State of Tamil Nadu.—

20-days-old pechay & 30-days-old-kangkong

Mga hulagway ni Manoy Egay

Ang kaniadtong linghod pa, karon masud-an na. Nagpangita nag tiil sa pata, hehe!



Sa 25 pa lang ka adlaw kining China LP Kangkong, kanang petsay sa tupad nga plot 15 ka adlaw pa lang. Makita sa unang piktyur nato (nga naposte sa miaging semana) nga ang petsay alang-alang pang anihon. Pero niini karong retratoha, puyra buyag, ang petsay puyde nang isagol sa lauya.



Mora lag way iban ang tangkong sa, pero sige nang hinarbesay, uy! Ang nakasubo gyog ani, usa namo ka silingan nga wa kapugong sa kaibog, hehe! Naunhan pa mi. Pero way bale, uy. Di man gyod maato. Ako pa man gani manghagad kon kinsay gusto moutan kay anugon man sad nga moguwang lang. Total, ang saha ini, mga uska semana, mautan na man pod.

Greens & Reds

Photos by Manoy Egay

Sa kagamay sa lugar sa among nataran, dili pod magpaalkanse si Misis sa mga tanom niyang masetas. Kanunay na hinuon ming maglalis kay iya na mang gianam-anam og ilog ang akong puwesto. Sa primero, maayo na namong sabot nga iyaha ang lugar nga simpig sa bungbong, ug wa koy paki kon unsay iyang itanom. Hasta pa ang dapit sa pultahan iyaha sab, bisag pun-on pa niya sa mga kaang. Ang koral sa atubangan, iyaha pod, diin gipamatongan gihapon niyag dagkong kaang sa lainlaing masetas.



Ang resulta, ang aling haloblak nga kanhi gipamatongan nakog kaang sa mga sibuyas, karon iya nang naseripo nga gipamatongan niyag mga kaang sa lainlaing tanom nga mamuwak. Ahaka lagi!



Aw, nindot man sad nuong tan-awon ang mamuwak nga mga tanom. Pero kutob ra lagi ta sa tan-aw, di ta makakaon. Wa gyoy sama sa mga utanon. Pero, ahhh, wa na lang ko magdaghag langas, uy! Hay labig di na pod ko niya patamnon.

(Aw, tuod no, naa man sad diay buwak nga makaon, sa?)--

Full View sa 15 sq.m Garden

Hulagway ni Manoy Egay


Labihan ra gyong hagip-ota ang 15 metro-kuwadradong luna. Apiki kaayo. Pero kay mao ra may bakanteng puyde katamnan, hala na lang. Ug mao kining makita sa hulagway, akong gibahin sa pipila ka plot aron matamnan og lainlaing utanon.

Sa atubangan, gibahin nako sa tulo ka plot. Ang kinaunahang plot, sa primero, gitamnan nakog kamatis (makita ang hulagway sa "Oh, my Kamatis") nga karon gipulihan na sag petsay, ang sunod gitamnag tangkong, ug ang kinadaplinang plot simpig sa koral gitisokan nakog mga talong.



Sa isigkakilid sa koral, duna say gamayng luna nga katamnan. Ug mao kanang makitang tangad sa tunga. Hinuon, ang tangad gitanom nako sa gubaong balde buwahan sayon rang mabalhin-balhin og butang kon gikinahanglan. Tupad sa tangad, makita ang nagsugod na pagkatay nga Pole Beans. Ang ali nga haloblak gipamatongan nakog gagmayng mga kaang nga gipanamnag sibuyas, diin sa ubos naa sab ang kaang sa linghod nga mga tangkong.

Okra ug Kamunggay

Hulagway ni Manoy Egay


Kining hulagwaya maoy usa sa mga sayong talan-awon sa akong garden sa mga utanon. Usa sa akong gikonsiderar sa pagpananom mao ang mga utanon nga labing gikinahanglan sa panimalay.

Tungod sa kalimitado sa espasyo, kinahanglan nga ang matanom kadto lang mga importante kaayo ug daling magamit. Ug busa, ang una nakong gitanom mao ang upat ka punoang kamunggay. Dayon, gilumbayan nakog mga okra ang isigkakilid sa dalan-dalang sinemento.



Makalingaw sab ang okra kay labihan kini ka himunga. Mga usa ka bulan ug tunga, magsugod na kini pagpamuwak, ug unya ang way hunong nga pagpamunga. Kada dahon niini magsipit kinig bunga nga kinahanglang anihon matag 3 ka adlaw kay moguwang man sab kon dili anihon.

Galing lang, nasipyat ko nga gilumbay ko kini pagtanom sa kilid sa agianan. Dapawon diay ang okra ug katol nga mahidapat sa panit matag agi namo tungod kay diha man lagi kini ikatanom sa kilid sa agianan. Ang mga bata nga dili makapugong pagkawot sa kakatol gitaptan nuog nuka-nuka.

Kangkong ready for harvest

Mga hulagway ni Egay

Ang 12-days-old China LP Kangkong karon 25-days-old na ug puyde nang adobohon, law-oyon, o ihugaw-hugaw sa linat-ang baka o tiil sa baboy.



Hala, pag-utan. Sakto ra sa tubo, kay maayo ang panahon. Labong ug laming pangutloon.



Mahurot kaha nig dali kon pamilya ray mogamit? Lagmit dili, ug makapanghatag pas silingan. Siyarog dili pod sila magtanom og ila sa kapulihay, di ba?